Caput III.

§ I. Ex S. Ambrosii Epistola ad Syagrium Veronensem episcopum, S. Zenonem quarto saeculo vixisse, probari non potest.

Syagrium, ad quem occasione Indiciae virginis litteras dedit Ambrosius, Veronensem episcopum tum fuisse, ipsius epistolae contextum plane convincere, Indiciamque virginem contra juris ordinem ab ipso Syagrio inspectionis subjectam, ejusdem Syagrii jurisdictioni subditam tota epistola tradi domini Ballerinii asserunt. Indiciam tamen Veronensem non fuisse, plura ad hoc demonstrandum primo libro 0710A de sermonibus S. Zenonis capite undecimo a me sunt allegata. Ex ipsius epistolae contextu plane constat S. Ambrosium neque Veronensem, neque episcopum dicere, quem nominat Zenonem. Indiciam vero Syagrio non fuisse subditam, nisi obtentu delicti, cujus, licet falso, insimulabatur haec Virgo manifestissimis conjecturis ex ejusdem epistolae textu erutis, citato loco demonstravi. Hoc ut magis magisque pateat, notandum est in hac D. Ambrosii responsiva epistola ad Syagrium, agi de illegitimo judicio Veronae a Syagrio instituto contra Indiciam: Tu autem sine alicujus fratris consilio hoc judicium tibi solus judicandum putaris, in quo tamen ante judicium praejudicium feceris, ut puellam Zenonis sanctae memoriae judicio probatam, ejusque santificatam benedictione 0710B post tot annos sine auctore criminationis, sine accusatore, sine professore delationis in periculum reatus deducendam arbitrarere. Cui invidia esset a vanis, haereticis, ut ipsi volunt, a turpibus personis conflata per scelus. Ea vero erat, et D. Ambrosii temporibus in Ecclesia judiciorum disciplina constituta per Nicaenos canones quintum, et decimum sextum, a Sardicensi concilio canone XIII et XIV, confirmatos, ut nullus episcopus judicet, retineat, excommunicet, ordinet alienum parochianum. Nam licet tempore persecutionum exigente necessitate episcopo in aliena dioecesi, vel in alienum subditum jurisdictionem suam exercere permissum fuerit: haec tamen consuetudo per relatos Nicaenos canones sublata est, ut optime contra Socratem notat Christianus 0710C Lupus. Secundo falsum est (ita Lupus Tom. I, In Scholio ad 2 canonem concilii Constant.) quod episcoporum ad alienas Ecclesias demigratio, seu alienarum Ecclesiarum quoad judicia, ordinationes, aut quamvis administrationem sit interdicta ad excludendum vetustum morem toleratum olim causa Gentilium persecutionum. Gentilium persecutiones jamdudum extinctae erant, et ex earum necessitate toleratum mortem jampridem excluserat Nicaena synodus per quartum et sextum canonem, confirmatum, atque innovatum a tertio Sardicensi. Hujus concilii canone XIV, sola permittitur appellatio ad Metropolitanum, ei qui se ab Ordinario injuste excommunicatum causetur. Qui ejicitur, potestatem habeat confugiendi ad episcopum Metropolis ejusdem provinciae; interim dum 0710D appellationis judicium agitur ordinarii firma stante sententia, donec legitime sententia in secunda instantia lata fuerit. Priusquam autem diligenter, et ex fide singula examinata fuerint, qui communionem non habet, non debet ante rei cognitionem sibi communionem arrogare. Quae omnia secundo canone Constantinopolitani concilii anno Christi 581 celebrati, innovari notat idem Lupus.

Qua de re, cum et D. Ambrosii aetate haec disciplina vigeret, quomodo idem Ambrosius Syagrio succensere potuerat: Tu autem sine alterius fratris consilio hoc judicium tibi soli judicandum putaris. Si subdita Syagrii fuisset Indicia? Potuit quidem Syagrius, et in non subditam judicium exercere propter 0711A delictum, ut ferebatur, Veronae commissum. At illum reprehendit Ambrosius, quod sine consilio alterius fratris (semet modeste innuens) judicium ageret. Licet enim ratione patrati stupri Indicia ipsius Syagrii jurisdictionis subderetur; attamen cum extera esset, ut ipsius vitam ac mores agnosceret, consilium Syagrio expetendum fuit ab ipso potissimum Ambrosio, cui nota erat Indicia. Nulla alia ratio reprehensionis hujus adduci potest. Nam si Veronensis fuisset virgo, ut falso putabatur stuprata, et ipsi Syagrio nota, cur ab aliis notitia de illa exquirenda erat? De hac notitia agere S. Ambrosium ex ipsius epistolae verbis manifestum est, cum hanc notitiam Syagrio praebeat, benedictionem et sanctificationem Zenonis pro Indicia allegans, ejusque 0711B innocuos mores textibus comprobans, at non Veronensibus, sed exteris, ut eodem 11 capite pluribus ostendi (lib. I de Serm. S. Zen.) . Non ergo Veronensis Indicia fuit.

Ipsum vero D. Ambrosii textum afferunt eximii Ballerinii, quo evidentius constare dicunt, Indiciam Veronensem fuisse. Quid si ex iis ipsis, quae in Ambrosii epistola narrantur, Indiciam virginem Veronensem fuisse luculentius confirmemus? Etenim Maximus sororis vir postquam lite adversus Indiciam mota de quibusdam bonis . . judicia attentasset. . cum vehementer angeretur . . quod Virgo in agro affinitatis suae refugisset consortium, muro interjecto ( in eadem utique domo) discretas aedes uxoris suae ac virginis, divisamque germanitatis inter sorores societatem . . 0711C esse jusserat . . quod argumentum est evidens, mediae domus partem ad Indiciam spectasse; si enim ex alia urbe Veronam advenisset, Maximus pro hostili, et averso in illam animo, eam domo, et urbe pellere, ac in suam patriam remittere potuisset. Ita ex ipso D. Ambrosii textu praeclari viri argumentantur. Si vero eumdem textum ad examen revocemus, non de quibusdam bonis Maximum judicio cum Indicia contendisse, neque eadem fuisse domum, interjecto muro ab eodem Maximo Indiciae cognato divisam facile comperiemus. Integrum D. Ambrosii textum afferamus. Te miror Frater (ita Ambrosius Syagrio) qui tantopere defendas Maximum non fuisse accusatorem, sed parentis dolore doluisse invidiam sparsi rumoris, cum ille se inimicum, et adversarium litigatorem 0711D proposito jam jurgio negare non potuerit adversus sacram virginem judicia attentavisse, muroque interjecto discretas aedes uxoris suae, et virginis divisam germanitatis inter sorores societatem, aliaque proh dolor! et quod Virgo in agro affinitatis suae refugisset consortium. Inimicitiam Maximi probat ex jurgio, proposito jam jurgio, et divisa, muroque interjecto, societate inter sorores, et cohabitatione discretas aedes. Si de bonis civili judicio actum esset, inimicitiam propter intentatam litem probare non potuisset Ambrosius. Jus etenim suum civili actione prosequi infensum animum, seu odium minime arguit. At ex eo inimicum demonstrat Maximum, quod cum Indicia virgo propositi tenax a saecularibus conventibus, 0712A confabulationibusque, ac ludis abhorreret; atque ut Deo vacaret etiam in agro suae consortium affinitatis refugisset, et forte Maximi licentiam, quod innuere videtur Ambrosius, addens, aliaque proh dolor! Quare Maximus odio in Indiciam flagrans, conflavit calumniam, cujus fautores habuit eos, qui virginis Indiciae continentia, ac saecularium consuetudinum fuga offensi erant. Nam et hic vidimus dudum, et illic esse comperimus, qui compositam hanc querantur calumniam, quos aiunt, et offensos favisse Maximo, quod ista virgo non circumeat domos, nec eorum matronas salutet, atque ambiat. Ita Ambrosius. Nulla hic de re familiari mentio fit; quapropter si Ambrosii verba proprio inspiciamus aspectu, haec facti hujus veritas apertissime ex ipsis verbis emergit. 0712B Indicia, quae Romae, et alibi multo tempore fuit, ut ex hujus epistolae textu, ac ex iis, quae alias expendimus, constat, Veronam se conferens, ut apud sororem habitaret, contiguam domui Maximi, ipso consentiente domum conduxit aperto muro, ut, accessum ad sororem habens, posset tam libere secum habitare, nolens in domo cognati aliorum consuetudine distrahi, quare nec ruri cum Maximo esse voluit. Continentia Indiciae virginis offensus Maximus primo jurgatus, ut videtur, propter liberum Indiciae accessum e sua in domum uxoris, tum actione judiciali intentata, cui occasionem consensus praestitus de aperiendo muro a Maximo dare potuit, muro obstruxit aditum, uxoremque prohibuit, ne ad sororem Indiciam accederet, aegro id forte ferente 0712C animo ipsa uxore sua. Demum in Indiciam stupri calumniam conflavit. Haec ex iis, quae apud Ambrosium leguntur, obvio emergunt sensu. Caeterum litem de quibusdam bonis, ac unam esse domum a Maximo divisam dicere divinare est. Si enim reponas, nulla opus fuisse lite ad obstruendum muro aditum, si duae fuissent domus cum Maximus proprio arbitrio id facere potuisset. At quid si forte attentavit facere, et ex suorum, et Indiciae familiarium resistentia, qua jurgium ab Ambrosio commemoratum ortum fuisse videtur, ad judicia confugere necesse fuerit? Si vero haec non probentur, minus ea probanda esse dicendum, quae nullo textus adstipulante suffragio excogitata promuntur. Litem jurgio exortam proposito jam jurgio, et prohibitum 0712D tantum Indiciae accessum interjecto muro ad uxorem dicere, nulla de re familiari mentione facta, non civile, sed quod crimen concerneret, judicium indicat. Potuit namque Maximus, qui stupri facinus Indiciae impegit, et furti timorem insinuare judici, ut obstruendi aditum, post praestitum consensum facultas concederetur.

Quid vero scirpum in nodo quaerimus? Fuerit Veronensis Indicia. Quid inde? Num ex eo Zenon qui ei benedixit, eamque sanctificavit episcopus fuit? Nil minus. Benedictio, et sanctificatio a Zenone Indiciae impertita, non fuit solemnis ejusdem virginis consecratio, quod ut evidenter appareat, observanda Ambrosii verba sunt: Puellam Zenonis Sanctae memoriae 0713A judicio probatam, ejusque sanctificatam benedictione post tot annos . . . in periculum reatus deducendam arbitrarere. Nota verbum illud Puellam. Puellae non consecrabantur, sed adultae, et aetate grandiores, et quadraginta annorum probata Virginitate ex constitutione S. Leonis Magni. Vide Christianum Lupum in librum Tertulliani de Praescriptionibus in Scholio ad caput tertium, verbo: si virgo, quaest. 6. quaestione etiam secunda ex epistola 2 Innocentii primi ad S. Victricium Rothomagensem Archiepiscopum cap. 12 et 13, Virgines distinguit, aliasque velari meruerunt, et alias, quae necdum sacro velamine tectae, tamen in proposito virginali semper se permanere promiserunt. Et hae puellae erant, quae provectiorem aetatem non attigerant, ut in eadem 0713B epistola cap. 1 et 2: Puella, quae necdum velata est, sed proposuit sic manere. Cum itaque puella esset Indicia, quando a Zenone benedicta fuit, ex hac benedictione, quae a solemni consecratione ab Episcopo facienda distinguitur, deduci minime potest, eumdem Zenonem ab Ambrosio nominatum, fuisse Episcopum. Quin etiam si pro solemni consecratione acciperetur haec Zenonis benedictio, neque ex eo inferri posset, Zenonem episcopum fuisse. Nam etsi in Ecclesia Latina ordinaria potestate solus episcopus potuerit sacras consecrare virgines, attamen et presbyter ex delegatione episcopi consecrare poterat. Patet ex concilio Carthaginensi tertio, capite 36, circa annum Christi 398 celebrato (nempe paulo postquam S. Zenonem obiisse volunt Domini Ballerinii) : 0713C Presbyter inconsulto episcopo Virgines non consecret; Chrisma vero numquam conficiat. Vide iterum eumdem Lupum quaestione quinta. Conjectura igitur de Zenonis, qui Indiciae benedixit, episcopatu evanescit, cum neque illum Episcopum Ambrosius nominet, neque ex benedictione Indiciae ejus Episcopatus inferri possit: quare omnis suspicio ablata est, Zenonem hunc fuisse eumdem ac S. Veronae Praesulem, ut sine ulla ratione asseruere Dupinus et Tillemontius, qui penitus divinando Zenonem Veronensem episcopum tempore Gallieni non extitisse ausi sunt affirmare.

§ II. Antiquus ordo Episcoporum Veronensium minime probat S. Zenonem quarto saeculo vixisse: quinimmo 0713D ipsum tertio saeculo vixisse confirmat.

Vetustum satis Rhythmum afferunt antiquarum rerum peritissimi Ballerinii, quo aetatem S. Zenonis quarto saeculo determinari putant. (Diss. 1 c. 3. § 3.) Rhythmum accipe, studiose Lector.

Primum Veronae praedicavit Euprepius episcopus,
Secundus Dimidrianus, Tertius Simplicius,
Quartus Proclus Confessor, Pastor egregius,
Quintus fuit Saturninus, et Sextus Lucilius,
Septimus fuit Gricinus doctor et episcopus,
Octavus Pastor et confessor Zeno martyr Inclytus.

Hactenus Ballerinii; at haec etiam subjungenda quae immediate sequuntur;

0714A Qui Veronam praedicando reduxit ad Baptismium.
A malo spiritu sanavit Galli filiam,
Boves cum . . . . vergentem reduxit a pelago.

Gallieni in hoc penultimo versu legendum notant Ballerinii ex ms. Lobiensi ipsa Ratherii episcopi Veronensis manu exarato. In hoc autem non Galli, ut Mabillonius ediderat, nec Gallieni Caesaris, ut nos e duobus posterioris aevi mss. (nempe e ms. Zenoniano ac Pompeiano) loco laudato (Dissert. 3, cap. primo § 54) scripsimus, sed Gallieni filia palam legitur. Hunc Rhythmum e Diptychis Ecclesiae Veronensis erutum arbitrantur, maximoque in pretio habendum censent; monent insuper: Neque vero, si quae falsa posterioribus catalogis insecta sunt, objiciantur, ut ex 0714B iis ordinis etiam Episcoporum elevetur; nam sola Episcoporum nomina in ordinem distributa sumi potuerunt ex Diptychis, in quibus nihil praeter eorum nomina legebantur, ut proinde haec series satis tuta et vera habenda sit; ad historica autem facta, vel chronicas etiam notas quod pertinet, cum haec aliunde sumi debuerint, pro monumentorum, e quibus ea petita fuerunt ratione vel vera, vel fabulosa Episcoporum ordini potuerunt interseri, et saepe ex opinione vulgi fabulis leviter assentientis intrusa sunt nonnulla, quae ab eruditis falsissima demonstrantur. Quod monitum praecipue volumus, ne quis omnibus praeter Episcoporum ordinem Anonymi Pipiniani dictis fidem accommodandam existimet, cum ea quae de Gallieni Caesaris filia inseruit, falsa sint, ut sequenti paragrapho ostendemus. 0714C Volunt itaque in allato Rhythmo ordinem tantum attendi, ac seriem Episcoporum Veronensium, falsa esse, quae de filia Gallieni dicuntur, autumantes.

Rhythmi hujus antiquitatem maxime suspiciendam et ego duxi de uno Zenone Veronensi episcopo agens; certamque primorum octo episcoporum Veronensium seriem ipsius Rhythmi auctoritate contra Papebrochium asserui. Immerito tamen clarissimum hunc Virum erroris in eo me redarguisse ingenue fateri exigit veritas. Hoc manifestum fiet ex his quae modo disserenda suscipio.

Tria de hoc Rhythmo ponunt doctissimi Ballerinii. Primo, aiunt ipsum e Diptychis Ecclesiae Veronensis fuisse concinnatum: Secundo, seriem et ordinem octo primorum Episcoporum sincerum in ipso contineri: 0714D Tertio, ea quae de Gallieni Imperatoris filia in eodem leguntur esse falsa. Singula perpendamus.

E Diptychis Ecclesiae Veronensis acceptum fuisse hunc Rhythmum, nullo nec vetusto, nec recentiori monumento probatur; Ecclesiae namque Veronensis Diptycha nulla extant: ea tantum conjectura adducitur, quod cujusque Civitatis Episcopos in diptychis ex ordine scribere, et inter Missarum solemnia ad secundum Memento omnes etiam Sanctos recitare, ex antiqua disciplina mos fuerit, tum in Oriente, tum in Occidente. Utrum hoc ita sit, in dubium revocare non est opus; indicasse modo sufficiat quam levi ratione affirmetur hujusce Rhythmum e Diptychis Ecclesiae Veronensis originem trahere. Si enim haec Diptycha 0715A extarent, tum ex eorum cum Rhythmo collatione dignosci posset, num ab iisdem Diptychis acceptus esset; cum vero non extent, arbitrio suo quisque potest unde hic Rhythmus sit habitus excogitare. Non fuisse vero acceptum, non levi argumento esse potest Monumentorum antiquorum Ecclesiae Veronensis et Rhythmi hujus dissonantia: in hoc etenim Rhythmo Secundus Veronae Episcopus Dimidrianus, Tertius Simplicius, ac Septimus Gricinus dicitur. At in tabula lapidea, quae prope januam Ecclesiae S. Proculi aspicitur, haec series primorum episcoporum legitur: Hac aede vetustissima plurium Virorum Divorum Sacrario Euprepii, Petri Apostoli discipuli, hujus urbis episcopi I, Gricini II, Agapii III, Proculi IV, Martyrumque Cosmae, et Damiani, etc. 0715B Fuit quidem hic lapis anno 1502 eadem in Ecclesia locatus, sed illi omnia vetustiora monumenta consonant. Consonat vetusta membrana (Ss. Episcop. Veron. Antiqua Mon. per Bagattam et Perettum collecta Ven. an. 1576) : Haec sunt corpora Sanctorum sepulta in Ecclesia S. Proculi, et primo in Altari inferiori ejusdem jacet corpus S Proculi episcopi Veronensis, et fuit quartus episcopus . . . . . In alio altari ad dextrum latus praefati altaris jacet Corpus S. Agabii episcopi, et fuit tertius Veronensis. In alio altari ad sinistrum latus praefati altaris jacent corpora Ss. Euprepii et Gricini: qui quidem Euprepius fuit primus episcopus Veronensis, missus et consecratus a Beato Petro Apostolo, et similiter Gricinus secundus episcopus Veronensis. Consonat et inscriptio in Altari S. 0715C Agabio erecto: Agabio qui in Pontificatu tertio successit. Consonat inscriptio in Altari Ss. Euprepii et Gricini sito in Ecclesia S. Proculi: Euprepio Veronae a Christi anno 72 Praesuli primo, et Gricino laborum socio et comiti locus restitutus. Duo itaque diversi Episcoporum Veronensium ordines reperiuntur; quis ergo e Diptychis manare dicendus est? Qui in Rhythmo legitur, an qui in veteribus monumentis? An censendus est Anonymus Pipinianus, ut Domini Ballerinii Rhythmi auctorem nominant e diptychis eruisse, qui diptycha forte vidit numquam? An vero Ecclesiae, ubi eadem monumenta publice sunt exposita, in quibus donec mos viguit legendi ex Diptychis nomina inscripta, quotidie legebantur? Antiquitate praestet Rhythmus caeteris 0715D monumentis vetustior, itaque et verior? Quid si et in eo manifestus deprehendatur error, licet et aliis monumentis communis? Rhythmum errores continere putant iidem Ballerinii: Ne quis omnibus praeter Episcoporum ordinem Anonymi Pipiniani dictis fidem accommodandam existimet, cum ea quae de Gallieni Caesaris filia inseruit falsa sint. Recentiora monumenta quis credat tunc adinventa, cum in lapidibus et in membranis inscriberentur? Nonne omni jure censere debemus ex aliis antiquioribus fuisse desumpta? Ludibrio quidem cunctis esset, qui sine ullo vetustatis admininiculo tamquam vetusta exhiberet, quae ipse proprio marte adinvenit.

0716A Ast ego id quod sentio aperte dicam. Neque episcoporum Veronensium seriem, quae in Rhythmo, neque eam quae in veteribus monumentis legitur e Diptychis Veronensis Ecclesiae desumptam puto: quod hac ratione adducor, ut credam, nam et in Rhythmo, et in monumentis Veronensibus manifestus circa episcoporum tempora reperitur error. In utrisque etenim S. Proculus quartus Veronensis episcopus dicitur, et in utrisque ante Gallienum imperatorem vixisse, cum utrobique quartus episcopus nuncupetur, et octavus S. Zeno, quem Gallieni temporibus Episcopatum Veronensem gessisse apertissime affirmant: A malo spiritu sanavit Gallieni filiam. Haec Rhythmus. Anno 236 S. Proculum vixisse in Psalmista antiquo Ecclesiae Ss. Apostolorum notatur: 0716B Anno Domini 236 vivebat S. Proculus quartus episcopus Veronensis, frater S. Tuscae Virginis, magistrae S. Teuteriae Virginis; et in Martyrologio Ecclesiae Cathedralis Veronensis die 23 Martii sic legitur: Eadem die S. Proculi Veronensis Episcopi, qui tempore Maximini sequebatur beatissimos Martyres Firmum, et Rusticum, cupiens una cum ipsis martyrio coronari, sed tamen a satellitibus expulsus in pace quievit. Idem in aliis mss. inspicitur. Tempus vero quo S. Proculus Veronensi praeerat Ecclesiae ex certis monumentis habetur, ut clarissimi Ballerinii demonstrant dicta Dissert. prima cap. 3, § 3: S. Proculus ((ita iidem Auctores)) quarto saeculo ineunte in vivis erat, cum Maximiano Imperatore Veronam ducti fuere Ss. Firmus, et Rusticus, qui subinde martyrio coronati sunt, 0716C ut palam fit ex antiquis ipsorum actis a Marchione Maffeio editis in calce diplomaticae historiae, p. 303. In nonnullis quidem actorum ms. pro Maximiano Maximinus legitur, ad cujus proinde Imperiam Proculi aetatem provehendam arbitrati sunt; at cum ex actis pateat Imperatorem id temporis Mediolani fuisse, Maximinus autem ea in urbe numquam fuerit, quippe qui vix Italiam ingressus in Aquileiae obsidione mortem oppetiit, ut recte probavit noster P. Petrus Paduanus ex Ordine Conventualium apud Ughellum tom. V. Italiae sacrae pag. 685, cumque pluribus exemplis liqueat, haec duo nomina Maximiani et Maximini in codicibus promiscue scribi, facileque confundi, potior immo, et genuina apparet aliorum codicum Maximianum scribentium lectio, quae quidem in Antiquis mss. quae viderunt 0716D et allegarunt Bollandi Socii ad diem 24 Martii in S. Proculi inventa est; ac jure propterea S. Proculus et Ss. Firmus, et Rusticus in antiquis Martyrologiis omnibus, nec non in Romano referunt ad Diocletiani, Maximianique persecutionem, quae desaevire coepit an 303. Quartus itaque Veronensis Episcopus quarto ineunte saeculo floruit.

Optime quidem circa S. Proculi aetatem; at inferri minime potest: Quartus itaque Veronensis episcopus, quarto ineunte saeculo floruit. Nam ratio cur quarto loco sit constitutus S. Proculus in serie Veronensium episcoporum ea est, quo omnia monumenta Ecclesiae Veronensis et ipse Rhythmus ipsum Maximini tempore floruisse referunt, et ante 0717A Gallieni tempora, quare et annum exprimunt et ipsum imperatorem: Anno Domini 236 vivebat S. Proculus; ita in allato Psalmista antiquo, et in Martyrologio Ecclesiae Cathedralis: Eodem die S. Proculi Veronensis episcopi qui tempore Maximini sequebatur beatissimos Martyres, etc. Quapropter hoc errore factum est, ut qui ordinem primorum Veronensium Episcoporum conscribi curarunt, S. Proculum quartum episcopum constituerint, ut Maximini temporibus concordaret. Itaque evidenter dignoscitur, non ex veteribus dipthychis, sed ex variis monumentis ordinem ipsum concinnatum fuisse.

Conantur quidem Domini Ballerinii errorem hunc excludere ab eodem Rhythmo genuinam restituentes lectionem ex Lobiensi ms. carmini illi a malo Spiritu 0717B sanavit Gallieni filiam, in quo versu pro Gallieni Mabillonius legerat Galli, hac ratione scilicet, quod in eodem carmine non legatur Gallieni Caesaris, ut in aliis mss., sed Gallieni tantum, qua observatione opinantur nomine Gallieni non imperatorem, sed alium Gallienum quarto saeculo viventem significari, cujus filiam ab obsessione daemonis liberarit S. Zeno. Ex ea ((restituta lectione)) illa difficultas simul adimitur, quam unam in Anonymo Pipiniano inesse putabamus, quasi Gallieni imperatoris fabulam ebibisset. Hinc etiam confirmari posse videtur, quod Dissert. 1, cap. 3, § 4, suspicati sumus eum cujus filiam S. Zeno sanavit a daemone, fuisse vere Gallienum aliquem, qui per nonnullos in imperatorem migravit. Ut genuinam alque caeteris praeferendam ego quoque habeo lectionem 0717C antiquioris ms. Lobiensis ea potissimum ratione, quod versus a malo spiritu sanavit Gallieni filiam eodem numero constet, ac caeteri alii, ut inspicienti patet; si vero vel Galli legatur, vel Gallieni Caesaris eodem numero non constat. At ex eo tantum, quod Gallieni legatur sine additamento Caesaris, alter Gallienus ab Imperatore diversus comminiscendus sit, minime assentior, cum passim Gallienus legatur sine addito Caesaris vel imperatoris, neque alius a Gallieno Imperatore diversus possit intelligi. In promptu habemus exemplum in allato textu martyrologii Ecclesiae Veronensis: Eodem die S. Proculi Veronensis Episcopi, qui tempore Maximini sequebatur beatissimos Martyres, etc., neque ad nomen Maximini additur Caesaris. Alius igitur exquirendus 0717D est Maximinus. Idem in Martyrologio Ordinis Praedicatorum: Pridie idus Aprilis: Eodem die S. Zenonis Episcopi, qui inter procellas persecutionum Veronensem urbem mirabiliter rexit, ac tempore Gallieni Martyrio coronatus est. Gallieni scribitur sine addito Caesaris: quin et Usuardus in Martyrologio pridie idus Aprilis: Eodem die S. Zenonis Episcopi . . . . ac tempore Gallieni martyrio coronatus est. Et in Martyrologio Romano jussu Gregorii XIII anno 1584 editi, duodecima Aprilis: Veronae passio S. Zenonis Episcopi, qui inter procellas persecutionis eam Ecclesiam mira constantia gubernavit, et Gallieni tempore Martyrio coronatus est. Ubi Gallieni nomen aspicitur absque eo, quod vel Caesar, vel Imperator nuncupetur, 0718A quod passim in aliis ms., et editis observare quisque potest. Nullum itaque est argumentum, eo quod in hoc Rhythmo Gallieni nomen sine adjecto Caesaris inspiciatur, neque potest qui Gallienum hunc non esse Caesarem inficiari. Quare superfluum est, alium Gallienum quarto saeculo fingere, cum in hoc Rhythmo dignitatis vocabulum Gallieni nomini non additum fuisse constet, ut idem in hoc versu numerus, ac in caeteris versibus servaretur: alia etenim ms. in quibus Caesaris nomen adjectum est, Rhythmi numerum sustulerunt: A malo spiritu sanavit Gallieni filiam. Ita Lobiense ms., et optime. A malo spiritu sanavit Gallieni Caesaris filiam. Ita in ms. Ariminensi, in quo non idem servatur numerus. Auctorem vero Rhythmi carminum numerum prae oculis habuisse, 0718B constat ex praecedenti versu: Qui Veronam praedicando reduxit ad baptismum, a malo spiritu sanavit Gallieni filiam. In primo etenim versu non baptismum, sed baptismium scripsit, non alia sane de causa, nisi ut idem numerus constaret in versibus. Et in hoc itaque Rhythmo Gallieni nomen de Gallieno Caesare accipiendum est. Quare fit ut eodem errore laboret hic Rhythmus, qui in aliis veteribus mss. reperitur, scilicet S. Proculum sub Imperatore Maximino Veronae fuisse episcopum, qui revera floruit sub Maximiano: ideoque hoc errore ducti veterum monumentorum auctores, quarto loco inter Veronenses praesules S. Proculum recensuere. Ipsum tamen S. Zenone posteriorem fuisse ex ipso Rhythmo caeterisque monumentis ostenditur, eo quod S. Zenonem 0718C Gallieni tempore et Rhythmus, et mss. collocent. Jure igitur ac merito Ughellus Petri Paduani auctoritate, quem ipsi Domini Ballerinii commendant, S. Proculum posteriorem facit Zenoni.

Verum enimvero etiamsi Episcoporum Veronensium seriem a vetustissimis Ecclesiae ipsius dipthychis desumptam esse constaret, non ex eo quis posset asserere in iisdem inalteratum Episcoporum Ordinem contineri; id ipsamet evincunt, quae Domini Ballerinii adducunt exempla; nempe Missalis Mozzarabici, cujus textum ad hujus veritatis evidentiam hic exscribimus, ex tituto qui inscribitur: Omnium Offerentium, ubi sic legitur: Facientes commemorationem beatissimorum Apostolorum, et Martyrum, Gloriosae Sanctae Mariae Virginis, Zachariae, Joannis, 0718D Infantium, Petri, Pauli, Joannis, Jacobi, Andreae, Philippi, Thomae, Bartholomaei, Matthaei, Jacobi, Simonis, et Judae, Matthiae, Marci, et Lucae. Nota illa verba: Joannis, Infantium, si tempus mortis attenditur multo tempore post interfectum fuisse Joannem Baptistam, quo fuerint Innocentes occisi. Si vero nativitatis, incertum. Nota etiam quoad ordinem apostolorum, Paulum ultimum apostolorum secundo loco post Petrum nominari, non ratione temporis, vel ordinis, sed quia Romanae Ecclesiae mos semper fuit, ut observat Le Brun, numquam sejungendi Apostolos Petrum et Paulum. Neque in reliquis ille ordo servatur, qui in Evangelio Lucae digestus habetur, qui et Matthaei X, l, et Marci III 0719A 16, diversus legitur. Post Apostolorum nomina Mozzarabicum sic habet: Item, et pro spiritibus pausantium, Hilarii, Athanasii, Martini, Ambrosii, Augustini, Fulgentii, Leandri, Isidori, David, Juliani, item Juliani. Hilarius, Athanasius, Martinus, Ambrosius, Augustinus hic recensentur, qui diversarum Ecclesiarum episcopales sedes obtinuere, et in Oriente, et in Occidente, nec ullus Hispanicarum Ecclesiarum fuit Episcopus. Quapropter nulla ratio ordinis hic habita videbitur, sed tantum devotionis causa fuisse in dipthychis relatos Sanctos hos praesules dicendum est. Sequuntur postea in eodem Mozzarabico Leander et Isidorus, episcopi Hispalenses; Isidorus Leandro successit, at Leander episcopatum suscepit anno 584, juxta Chronologiam Cenni nostri: fuit ne ipse 0719B primus Hispalensis episcopus? Neque unus ipsius decessorum nominatur. Sabinus certe qui quarto ineunte saeculo Concilio Eliberitano subscripsit, fuit episcopus Hispalensis, qui minime in his dipthychis recensetur; neque ullus alius, qui ante Leandrum post Sabinum Hispalensem Ecclesiam tenuerit: nam et ante Leandrum in Cathedram Hispalensem sedit Sallustius, qui circa annum 519 cum Joanne Illicitano ab Hormisda Summo Pontifice Vicarius Apostolicus fuit constitutus. Nullus itaque hic attenditur episcoporum ordo. Post Isidorum ponitur David. Iste concilio Toletano quarto subscripsit per Marcum Presbyterum Vicarium suum, cui concilio S. Isidorus praesedit, fuit autem Auriensis episcopus. Neque hic igitur series Hispalensium episcoporum respicitur, 0719C quinimmo interrumpitur. Cum post David Auriensem episcopum Julianus Hispalensis nominetur, qui circa annum 681 Hispalensem regebat Ecclesiam, omissis aliis, qui Isidorum inter et Julianum eamdem gubernaverunt. Juliano Hispalensi, Julianus alter Toletanus sufficitur. Haec circa Mozzarabicum Missale observasse sit satis, ex iis namque evidenter apparet nullum in iis recensendis Episcoporum nominibus ordinem fuisse servatum.

Quod vero ad Romanum Ordinem, quem in prolegomenis ad Anastasium Tract. 3, pag. 51 ex ms. Capituli Veronensis celeberrimus Franciscus Blanchinjus protulit, ita in eo legitur: Exaudi Christe . . . . . nostro illi a Deo electo Pontifici vita III. Sancte Firme. Respondetur. Tu illum adjuva. Sancte Procul. 0719D Resp. Tu illum adjuva. Sancte Zeno. Tu illum adjuva. Exaudi, Christe, Domino nostro illi: Augusto Serenissimo imperatori nostro a Deo coronato; magno et pacifico, vita et victoria III, Sancte Paule. Resp. Tu illum adjuva. Exaudi Christe, Dominae Nostrae imperatrici salus, et vita. Sancta Maria. Resp. Tu illam adjuva. Et profecto ante S. Zenonem S. Proculus invocatur: at ea ratione superius adducta, quod scilicet omnia antiqua Veronensia monumenta sub imperio Maximini per errorem S. Proculum posuerunt, quod et in aliis monumentis a Dominis Balleriniis allatis notandum.

Neque in Ecclesia Ambrosiana in Canone Missae tam ante quam post consecrationem ordo servari 0720A conspicitur. In primo Memento: Sed et beatorum Apostolorum, et Martyrum tuorum Petri, et Pauli, Andreae, Jacobi, Joannis, Thomae, Jacobi, Philippi, Bartholomaei, Matthaei, Simonis, et Thadaei, Xisti, Laurentii, Hippolyti, Vincentii, Cornelii, Cypriani, Clementis, Chrysogoni, Joannis, et Pauli, Cosmae, et Damiani, Apollinaris, Vitalis, Nazarii, et Celsi, Protasii, et Gervasii, Victoris, Naboris, Felicis, et Calimeri. Post Consecrationem vero: Nobis quoque . . . societatem donare digneris cum tuis Sanctis, Apostolis, et Martyribus Joanne, Jacobo, Stephano, Andrea, Barnaba, Petro, Marcellino, Agnete, Caecilia, Felicitate, Perpetua, Anastasia, Agatha, Euphemia, Lucia, Justina, Sabina, Thecla, Pelagia, atque Catharina, etc. Vides hic S. Hippolytum, qui sub Alexandro imperatore 0720B circa annum 229 Martyr obiit, post S. Xistum Pontificem, et Martyrem, et S. Laurentium Martyrem nominari, qui Gallieni tempore circa annum 260 pro Fide mortem oppetiere. Vincentius, qui sub Diocletiano, Cornelio, Gallo imperante, et Cypriano, Gallieni aevo martyrio coronatis anteponitur. Clemens, qui sub Trajano initio secundi saeculi, Cornelio et Cypriano postponitur. Joannes et Paulus, imperante Juliano Apostata, Martyrio affecti, Cosmae et Damiano sub Diocletiano imperatore martyribus anteferuntur. Tandem ne diutius in hac re, quae de se patet, ostendenda Lectorem detineam, post Consecrationem in eodem Ecclesiae Ambrosianae Missali Thecla D. Pauli discipula post alias S. martyres nominatur, quae secundo, tertio ac quarto saeculo 0720C martyres obiere.

Idem in Canone Romani Missalis observabit diligens Lector ipse per sese. Quapropter procul dubio constat ordinem in hujusmodi diptychis minime attendi, neque attendi posse, cum in describendis Sanctorum nominibus vel tempus observetur, quo in Canone, aut in Litaniis positi sunt, ut constat ex additione nuper facta a S. P. Benedicto XIV, qui S. Joseph post Joannem Baptistam in Litaniis adnumeravit, vel alia Sancti praerogativa. Qua de re Martyres ante pontifices, et hi ante confessores, et Virgines tempore licet recentiores locantur. Accedit etiam in hujusmodi diptychis sanctos Episcopos a reliquis separatim describi solitos, nec non haereticos, vel schismaticos Episcopos vetitum fuisse in iis 0720D accenseri. Quae itaque ratio ex hujusmodi diptychis emergit ad Sancti alicujus constituendam Epocham, potissime vero S. Zenonis, cum nullo modo probetur octo primorum episcoporum Veronensium seriem e diptychis ejusdem Ecclesiae desumptam, neque ulla hujusmodi diptycha amplius reperiantur. Compertum itaque cum sit, per errorem S. Proculum quarto loco inter Veronenses Episcopos recensitum fuisse, neque ulla suppetat ratio, qua probetur Rhythmum Anonymi Pipiniani e diptychis Ecclesiae Veronensis concinnatum fuisse: Ordoque Episcoporum licet ex iisdem diptychis desumptus, tempus et seriem Episcoporum minime ordinatam exhibere, corruit argumentum a Dominis Balleriniis deductum. 0721A Quartus itaque Veronensis Episcopus (S. Proculus) quarto ineunte saeculo floruit. Cum vero S. Zeno octavus inter Veronenses Episcopos numeretur, inde concludunt, post medium quartum saeculum S. Zenonem Ecclesiae Veronensi praefuisse. At enim vero licet in dubium revocari non possit, S. Proculum quarto ineunte saeculo floruisse, illud vero falsum est, ex iis quae supra ostendimus, S. Proculum quartum fuisse Episcopum Veronensem. Vixit itaque S. Proculus initio quarti saeculi, at non ante S. Zenonem, qui Gallieni aetate post medium tertium saeculum Veronensi Cathedrae praeerat, ut inferius etiam ostendemus; neque quartus Episcopus Veronensis dicendus est, sed cum Ughello nonus, S. Zenonis, qui octavus fuit, successor.

0721B Sextum Veronensem episcopum hoc in eodem Rhythmo Lucilium legimus. Hunc D. Ballerinii Lucillum esse contendunt, qui anno 347 Sardicensi Concilio subscripsit. At ipsi ea integritate, qua pollent, in hac potissimum Zenoniana editione notant, in actis Concilii ejusdem Sardicensis subscriptum reperiri Lucium, sicuti et in Synodica ad Julium Papam. Lucium hunc eumdem esse, quem S. Athanasius, et in prima, et in secunda, ad Constantium Apologia Lucillum nominat, pro certo habendum puto: nam quamvis ipse se Lucium nominet, Lucillus forte ob parvam staturam diminutive vulgo dictus fuit, ut iidem Domini Ballerinii optime notant: cujus rei exemplum in Episcopali Oratorio Pistoriensi S. Antonini Episcopi Florentini epistola propria manu 0721C subscripta suppeditat, quae inter sanctorum Reliquias distincta veneratione custoditur; in ea enim se Antonium subscripsit, non Antoninum, ut vulgo nuncupatur. Lucillum itaque Sardicensi concilio anno 347 subscripsisse fateor, neque Ughello assentior, qui eidem Concilio non Lucillum, sed Lucidum subscripsisse dicit. Nihilotamen minus hunc Lucillum sextum non fuisse Episcopum Veronensem pro certo habeo. In Rhythmo etenim Lucilius legitur pro Lucidio, non Lucillus pro Lucio: nam quod pro Lucio Lucillus sit vocatus, hoc in aliis nominibus diminutione quadam frequenter accidit; pro Lucio vero vel Lucillo Lucidum scribere, nulla diminutio est, quae vel staturam hominis, vel affectum proferentis exprimat, sed aliud prorsus nomen. Pro Lucidio 0721D Lucilium legi id amanuensis vitio fieri potuit: et forte antiquus character tempore detritus corpus d amisit, lineamque l tantum retinuit, quo factum est, ut pro d l scriberetur, et pro Lucidio Lucilius. Inter Veronenses namque antiquos Episcopos Lucidius reperitur et Lucillus; Lucilius vero numquam. Et hic Lucidius sanctitate conspicuus Veronae colitur, de quo ita habetur in Sanctorum episcoporum Veronensium antiquis monumentis: S. Lucidii Episcopi Veronensis corpus requiescit in Ecclesia S. Stephani, ut ex tabula vetusta ex membranis in Sacrario S. Stephani, ex Francisco Corna, et ex tabula Sanctorum die 26 Aprilis de quibus supra. De eodem Lucidio 26 Aprilis meminit et Martyrologium Romanum. Nullum 0722A proinde argumentum ex Rhythmo allato peti potest ad S. Zenonis Epocham quarto saeculo constituendam; cum S. Proculus, qui quarto ineunte saeculo Veronensem regebat Ecclesiam errore, ut supra ostensum est, quarto loco inter episcopos Veronenses descriptus sit. Et S. Lucilius, qui sextus episcopus numeratur, Lucidius vere sit nominandus, et alius sit a S. Lucillo, qui Sardicensi concilio interfuit, cum inter Veronenses episcopos numquam Lucilius legatur, sed Lucidius. An vere falsa sint, quae de Gallieni filia in hoc eodem Rhythmo leguntur, modo inspiciendum est.

§ III. De narratione Coronati Notarii seu vita S. Zenonis a Coronato Notario descripta, quid sentiendum sit.

Coronati Notarii de S. Zenone narrationem fabulis 0722B accensent Domini Ballerinii his potissimum rationibus (Dissert. I, cap. 3, § 3) : Primo mirum illud factum, quo unica Gallieni filia Zenone ad Imperatorem per nuntios accito a daemone liberata traditur, adeo insigne et solemne esse debuit, ut incredibile plane sit, quod per quinque circiter saecula nihil de illo litteris quispiam prodiderit, primusque, qui ejus fecerit mentionem, septimo vel octavo saeculo Coronatus Notarius fuerit. Dein numero 5, monasterium, in quo S. Zeno cum pluribus aliis et eodem quidem Zenonis nomine appellatis, degeret, Veronae publicum fuisse indicatur, quod de tribus primis saeculis, cum Christiani persecutionum causa latitantes, nihil publicae aedificationis praeferebant, incredibile omnino est. Praetera Imperatoris nomine Zeno rogatus, ut filiam ejus a daemone vexatam sanaret, cum eo profectus 0722C ejecisset daemonium, coronam regalem, quam ipse Gallienus imperator, capite suo gestabat, ab eodem accepisse traditur, quam mox pauperibus distribuit: cum ante Aurelianum id generis ornamentum Romanis Imperatoribus non fuerit in usu. Quis dein tueri probabiliter poterit ethnicum imperatorem Zenoni concessisse, ut idola omnia destrueret, et in Christi nomine Ecclesias fabricaret, idque cum is Veronam repetisset, factum fuisse? ita ut cum ne una quidem publica alibi Christi ecclesia fuerit. Veronae per Zenonem imperatoris ejus mandato plures fuerint constructae, uti proditur numero 7. Sed plura alia, quae considerari possint, omittamus; haec enim ad narrationis hujus figmentum demonstrandum apud idoneos judices satis superque sint.

0722D Tanquam incertum et dubium nos etiam hanc Coronati narrationem rejecimus propter diversitatem praecipue, quae in diversis mss. reperitur. Aliud ms. recenti quidem charactere conscriptum, at ab anti quioribus, ut par est credere, exemplatum penes me habeo, a quadam Sanctimoniali Abbatissa Pistoriensis Conventus S. Joannis Baptistae dono acceptum, cujus copiam in fine hujus paragraphi inspicere poterit Lector. In pluribus ab eo ms. differt, quod afferunt Domini Ballerinii inter monumenta de S. Zenone pag. CXLVII. Inter alia haec habet ms. hoc Pistoriense, quae in edito ab iisdem praeclaris viris in ultima Veronensi editione non leguntur: In diebus Imperatoris Gallieni, qui per successiones Caesarum 0723A vigesimus septimus in eorum est Catalogo subrogatus, quo etiam tempore Dionysius Vir Reverendissimus a B. Petro Apostolo vigesimus sextus romanae praesidebat Ecclesiae, in Provincia Italiae in Civitate Verona B. Zenonis acta claruerunt. Desunt vero haec: Quamvis plura sint nomina in monasterio nostro de nomine isto, quem vos dicitis. Quae in edito leguntur num. 4. Numero vero 5 in edito legitur: Quo S. Dei Episcopus dum iter ageret, ante pervenit, quam hi, qui missi fuerant, milites. In ms. vero: Sanctus quoque Episcopus cum celeri peregrinatione iter ageret, ante pervenit. quam hi, qui missi fuerant, milites. Desinit ms. in narratione Miraculi, quo Gallieni filia a daemone liberata fuit, hac de causa, ut puto, quod Sanctimoniales S. Francisci Regulae addictae, Festum tantummodo 0723B S. Zenonis celebrarent sine octava, ut et praesenti tempore fit, ideoque solas eas lectiones pro celebrando officio sibi compararunt, quae pro Festo die usui erant, caeteras, quae pro diebus octavae legebantur, omittentes, in quibus reliqua digesta erant, quae post liberationem Filiae Gallieni in ms. describuntur.

Incertam licet ac dubiam hanc eamdem narrationem crediderim, et adhuc credam, attamen apertius de ea quid sentiam, re melius considerata patefacere non verebor. Nomen illud Notarii additum Coronato videtur innuere S. Zenonis Vitam a quodam Notario, qui persecutionum tempore Acta Martyrum conscribebat, et D. Zenoni contemporaneo exaratam fuisse. Quod vero haec vita inscribatur: Sermo Venerabilis 0723C Coronati, etc., hoc ideo factum fuisse puto, quod in lectiones pro Divino Officio redacta fuit, eo quod Veronensis Ecclesiae traditioni conformis erat. Quare non multum a verosimili distare videtur antiquitus lacinia quaedam. fuisse reperta hujus vitae a Coronato Notario descriptae, non vero totam, quae ab ipso conscripta fuit. Quapropter ad eamdem vitam continuandam alia ab aliis insecta sint. Hoc suadet diversitas ms., nam cum Ecclesiae, quae S. Zenonis festum celebrabant, imperfectam S. Zenonis vitam, ac pauca a Notario coronato scripta viderent, quisque quae deerant curavit diversis quidem verbis supplere, cum non unus in id, sed plures separatim incumberent: omnes tamen, quae in cartulis, seu reliquiis scriptorum Coronati legebantur retinentes, vel 0723D forte aliquid addentes, quod non in omnibus mss. inspicitur, ut illud, Sanctum scilicet Zenonem a Matris utero sanctificatum. Ordinatum Episcopum Veronensem, et similia. Alia amplificasse, nempe omnia idola Veronae destructa. Plures aedificatas Ecclesias. Et illud quod diversis verbis exprimi in ms. notavi. In pace defunctum esse S. Zenonem. Idem quippe, et in hymnis factum fuisse videmus, praecipue in hymno Praesulis Sancti in quo legitur: Magnus Excelsi fuerat Sacerdos, ut in editis a Dominis Balleriniis inter monumenta pag. 168. Ferrarius vero ex aliis mss. legit: Martyr Excelsi fuit, et Sacerdos. Pro variis namque D. Zenonis solemnitatibus verba mutabant, ita ut in festo Ordinationis 0724A canerent: Magnus Excelsi. In Festo Natalis Martyr Excelsi. Ita et in lectionibus religioni habebant commemorare Martyrium in Festo Ordinationis S. Zenonis, quare in pace defunctum fuisse legebant: Martyrii tamen aequipollentia verba intacta relinquebant, ut in eodem hymno, Praesulis Sancti. Pro Deo tandem patiendo mortem, vivit in aevum. In hoc vero ms. Pistoriensi, quod nuper commemoravimus, legitur: In Deo tandem patiendo mortem. Si cui vero haec non probantur, certum tamen est, haec eadem, et Auctoritati, et Traditioni, aliisque conjecturis, quas recensuimus, inniti. Excogitatum vero Gallienum saeculo quarto ab Imperatore Gallieno diversum nulla ratione fulciri; ut ex iis quae ab initio huc usque ponderata sunt, et ex iis, quae mox subjiciemus, 0724B constabit, et primo:

Mirum illud factum, quo unica Gallieni Filia Zenone ad Imperatorem per nuntios accito a daemone liberata mirifice traditur, litteris non fuisse a quopiam traditum, asseri minime potest. Numquid si S. Zenonis acta in Diocletiani persecutione periere? Num actorum Ecclesiae Veronensis et Monumentorum vetustiorum indicem proferre possumus, in quo nihil de ea re adnotatum videamus? Nonne incendio tota fere Verona consumpta est? Facta ergo quae ad nos usque scripto non pervenerunt, litteris mandata non fuisse, dicendum non est. E veteribus autem scriptis, quae de S. Zenone habemus confusa licet, derivasse ex eo demonstratur, quod in iis, quae sub Coronati Notarii nomine sunt 0724C edita, legitur: Evolvimus tanti Viri Virtutes. Adnotant ad haec verba Domini Ballerinii: Cave ne ex hac voce, volvimus, scriptum aliquid ante Coronatum existimes de Zenonis gestis, unde is, quae litteris consignavit, ebiberit. Nihil aliud afferunt suam hanc ad confirmandam cautelam, quod id ostendat. Quin ms. Pistoriensi quod proferemus inferius aperte constat, ex antiquioribus mss. ea, quae nunc habemus, esse desumpta. Nos itaque, licet iis, qui talia conscripsere, simus impares, et penitus ad exprimenda, quae gessimus inefficaces, quomodo rei materiam verborum compositio non aequiparat, ea tamen quae de B. Zenonis Virtutibus, vel scriptis, vel carminibus ediscere voluimus, disseramus. Quae autem huic mss. fides habenda sit, ex inferius adnotandis constabit. Ex 0724D residuis itaque cartulis, quae de Coronati Notarii S. Zenoni contemporanei vita remanserunt, haec concinnata fuisse a verosimili non abludit, quamvis enim aliis, et aliis verbis in diversis mss. legantur, in re tamen conveniunt; ex quo conjicitur omnes, qui S. Zenonis miracula narraverunt, unum prae manibus habuisse scriptum mutilum licet, et corrosum, cui sese conformarint: non igitur unica populari traditione nituntur ea, quae de S. Zenone, et praecipue quae de Gallieni Filia scripta leguntur. Haec de prima conjectura, qua Domini Ballerinii narrationem impetunt.

Magis profecto urget secunda ratio, qua verba ista in Coronati narratione notantur. Indica nobis si vidisti 0725A Zenonem Episcopum, quem nos ex jussu Imperatoris perquirimus. Ita milites S. Zenoni. Quibus ille: At ille respondit dicens: Quamvis plura sint nomina in monasterio nostro de nomine isto quem vos dicitis: tamen quod missi estis, dicite. At in saepe citato hoc Pistoriensi ms. haec verba desunt. Sic enim habet: Indica nobis si vidisti Zenonem Episcopum, quem nos ex jussu Regis perquirimus. At ille respondit: Ad quid missi estis dicite. Videntur itaque ab alio adjecta ea ratione, qua superius, nempe ut ex cartulis Coronati Notarii corrosis, et mutilis ita narratio continuaretur, ut pro lectionibus in officio S. Zenonis sufficiens esset, non solum pro die festo, sed pro tota octava; quod et in aliis narrationis hujus locis factum esse, ex diversis mss. apparet.

0725B Tanti vero faciunt praecipue Tillemontius tertiam, quam objiciunt Domini Ballerinii conjecturam, ut ea sola totam de Gallieni Imperationis filia a daemone liberata narrationem corruere existiment. Quare vel cum Mabillonio in antiquo Rhythmo Gallum, non Gallienum legendum putant (At Gallienum vere legendum ex Lobiensi ms. probant solertissimi Veronenses editores) vel alium a Gallieno imperatore diversum Gallienum confingunt. Conjectura eruitur ex eo quod Gallienus liberata a daemone filia corona aurea, quam ipse Gallienus Imperator capite suo gestabat, donarit S. Episcopum. Volunt enim ante Aurelianum in generis ornamentum Romanis Imperatoribus non fuisse in usu. Quam vero longe a veritate distent, ex pluribus antiquis numismatibus manifestum est. 0725C Augustus in nummi effigie corona radiata capite redimitus inspicitur. Trajanus quoque duobus in nummis et Valerianus Gallieni Pater, Gallienus vero tribus in numismatibus tali corona videntur ornati. Haec numismata exhibet Harduinus post secundum Caii Plinii tomum ab ipso editum. Et in numismatibus aureis Romanorum Imperatorum ab Jacobo de Bie collectis, Tab. 40 Pupienus, Tab. 41 et 42 Philippi, pater et filius, Tab. 42 Hostilianus, Tabula 43 Aemilianus, Tab. 44 Valerianus et Gallienus eadem corona radiata insigniti aspiciuntur. Romae insuper in Barbarinis aedibus dum antiqua cementa effoderentur, numisma repertum est, ut Romanae Litteratorum ephemerides anni 1677, pag. 173, referunt, tribus imaginibus insculptum, 0725D nempe Valeriani, Gallieni Imperatorum, et Valeriani junioris, ubi Gallienus radiata corona distinguitur. Cautius igitur in rebus antiquis agendum est, neque enim omnia antiqua monumenta perspecta nobis sunt, plurima perierunt. Temere aliquando spernuntur antiqua mss., quae magis vera sunt, ut in hac Coronati narratione contingit: eo etenim capite, quo infirmari putabatur, magis confirmari conspicimus; cum ex hac a Gallieno S. Zenoni corona dono data, non omnia quae in ea continentur inter fabulas recensenda esse evidenter appareat, praecipue quae de Gallieni filia scribuntur.

Neque veritati de Gallieni filiae liberatione officit, quod adnotant iidem rerum historicarum peritissimi 0726A Ballerinii (Adnot. 10, in Monum. p. 148) . Nempe in Coronati narratione ter unicam appellari filiam Gallieni, cum praeter filiam, duos etiam masculos habuerit, ut ex Gruteriana inscriptione, p. 275 ostendunt ipsi. Nam cum Gallienus unam tantum filiam habuerit, quod verbo unica exprimitur, hoc sermonis barbarici, qua tota haec narratio redundat, donandum est.

Quod tandem non probandum videtur: Ethnicum Imperatorem Zenoni concessisse, ut idola omnia destrueret, et in Christi nomine Ecclesias fabricaret: exaggerate dictum fuisse, fatendum est, non a Coronato, sed ab ipsius consarcinatoribus. Caeteroqui enim constat Gallienum edicto publico mandasse religiosa loca Christianis restituenda; quare a verosimili non videtur 0726B alienum, et D. Zenoni concessisse, ut Ecclesiam construeret, de qua S. Praesulem sermonem habuisse, superius vidimus. Non autem in omnibus mss. haec reperiuntur, desunt enim in ms. Abbatiae S. Salvatoris Montis Amiati, quod refert Ughellus.

De hac igitur Coronati Notarii narratione ita sentiendum videtur. Prologum additum esse a variis, quod ipsa in pluribus ms. diversitas suadet. Ex antiquis autem Coronati monumentis sola duo miracula a temporis injuria residua remansisse; scilicet miraculum hominis in Athesim, dum plaustro ferretur demersi, ac a S. Zenone liberati, et liberationem Filiae Imperatoris Gallieni; quae tamen miracula non verbis Coronati narrantur, nisi forte quibusdam, 0726C quae eodem in ms. leguntur. Quod evenisse videtur, quia Coronati verba interpolatis et corruptis litteris sensum perfectum non exprimebant, ad continuandam narrationem alia sunt addita, et quaedam, quae non probanda videntur, haec ea sunt, quae in omnibus exemplaribus non reperiuntur, ut ex collatione ms. quisque conjicere potest. Hoc et in praesenti ms., quem fideliter exhibemus, si cum edito a Dominis Balleriniis conferatur, poterit observari. Nihil autem certius in eadem narratione contineri dicendum est, quam coronam a Gallieno D. Zenoni donatam, ut ex variis numismatibus comprobatur.

I Ms. Pistoriense Monasterii S. Joannis Baptistae.

In solemnitate S. Zenonis Episcopi, et Con. Ad Vesperas Ant.: Dominus Jesus Christus, cum reliquis 0726D de Laudibus, in fine Laud.

D. omnes.