Caput XV.

0935D

Cum ergo numerus hominum coepisset increscere, etc., misit Angelos ad tutelam cultumque generis humani. In eo falsus est, quod ait, non ante ad custodiam datos angelos, quam hominum numerus coepisset increscere; nam a primis usque parentibus unaquaeque anima ab initio suae creationis angelum habet ad sui custodiam deputatum; nec eo primi ipsi parentes, nec ulli omnino homines caruerunt: Orig. in lib. Numer., Hieronym. in Matth. XVIII: Angeli eorum, etc. S. Bernard. Serm. de Angel. et in Psal. VIII: Quid est homo, quod memor es ejus, etc. Magist. et omnes Theolog. in II, dist. 11, S. Thom. p. 1, quaest. 113, art. 4.

Quibus quia liberum arbitrium erat datum. Peccatum reliquorum malorum angelorum contigisse scribit, cum jam hominum multitudo coepisset increscere, hoc est post Luciferi peccatum longo temporis 0936A intervallo; illudque peccatum fuisse luxuriae atque libidinis, quia se mulieribus miscuerint. Dicimus nos, parvulam moram intercessisse inter Luciferi supremi Angeli creationem, et ejus lapsum. S. Augustinus super Gen. lib. XII, cap. 23: Factus, inquit, continuo se a luce veritatis avertit, superbia tumidus, etc. Isidor. lib. I de Summ. bon. cap. 10: Mox ut factus est, in superbiam erupit, et de coelo praecipitatus est. Illud certissimum est, jam culpae et damnationis reum factum, ubi ad tentandam primam mulierem accessit, ut contra opinionem Germani diserte disserebat Serenus Abbas apud Cassian. collat. VIII, c. 10. Dicimus secundo malos angelos vel simul, et unico temporis instanti cum Lucifero peccavisse, ut scribit Alens. 2 part., quaest. 110, memb. 5. S. Thomas p. p. quaest. 63, art. 8, vel mora aliqua fortasse interjecta, ut S. Bonaven. in II, distinct. 5, art. 2, quaest. 2, Scot. ead. distinct. quaest. 2, sed ea quidem imperceptibili et pene nulla, ut ex eisdem colligitur. Peccatum quoque malorum angelorum 0936B idem fuisse quod Luciferi, nempe superbiae peccatum, de quo dixi ad cap. 9, quod illis Lucifer persuasit, ex eisdem sanctis Patribus et doctoribus constat, locis citatis. Statim autem atque peccaverunt, damnati sunt, et cum Lucifero e coelo deturbati; Apocal. XII, S. Isidor. ubi supra, Damascen. de Fid. Orthod. lib. II, cap. 4. Diabolum quidem, id est, Luciferum illico in infernum detrusum quidam doctores arbitrantur; alii vero in hunc aerem caliginosum: sed cum in tentatione a Christo victus fuisset, in infernum dejectum. Ita Mag. in II, distinct. 6, qui tamen, an nunc is sit in inferno dubitat. Lactantius inf. lib. III, c. 29, eum in hoc mundo manere permissum censet, ut homines malitia sua exerceat ad virtutem. De caeteris daemonibus, alios quidem in hunc aerem caliginosum dejectos, alios autem, qui gravius peccaverunt, in infernum detrusos scribit S. Thom. d. distinct. 6, art. 4, et p. p. quaest. 64, art. 4. At S. Bonavent. d. distinct. art. 2, quaest. 1, affirmat locum caeterorum daemonum 0936C usque ad diem judicii non esse infernum, sed aerem caliginosum: utrum autem aliqui detrusi sint in infernum, se nescire fatetur; ait tamen aliquos illuc descendere ad torquendas animas. Sed ubicumque sint, sua semper secum deferunt tormenta flammarum, ut ait Glos. ordinar. super illud Jacob. III: inflammata a gehenna, etc. quam refert et probat S. Thom. d. distinct. 6, art. 4. Illud quoque ex Sacris Litteris constat, angelos malos continuo post peccatum et damnationis sententiam, obstinatos mansisse in malo, in suaque damnatione et obstinatione ac poena aeternum mansuros; Alens. II p. quaest. 118, memb. 1, art. 1 et 4, S. Thom. p. p. quaest. 64, art. 2. Dd. cum Magistro in 2 sentent., distinct. 7, ubi praesertim S. Bonavent. art. 1, Scot. quaest. unic. Durand. quaest. 2, Gabriel. quaest. 1, quod quidem de fide est, et difinitum in cap. Firmiter, de Summ. Trinit. et fid. Catholic. Ex quibus multi Lactantii errores notari et caveri possunt; et primus 0936D quidem, quo hic scribit, Deum Angelis tunc praecepisse, ne contagione terrae maculati, substantiae coelestis amitterent dignitatem; jamdudum enim peccato polluti fuerant, et maculati, et in ea quidem macula et obstinatione confirmati, ut diximus.

Ad vitia pellexit. Fabulae. Jam dictum est, multo antea, scilicet ante primorum parentum lapsum, a Lucifero ad peccatum illectos, quo statim damnati fuerunt.

Et mulierum congressibus inquinavit. Quodnam fuerit malorum angelorum peccatum, et quo tempore perpetratum, enarratum est supra. Caeterum quod angeli tempore Noe mulieres inierint, non solum Lactantius, sed etiam alii quamplurimi Patres senserunt, ex illo non recte intellecto Genes. cap. VI: Ingressi sunt filii Dei ad filias hominum, illaeque genuerunt, etc. Josephus Judae., I lib. Antiq., cap. 5, Tertullian. in lib. de Veland. Virginib., Justin. martyr 0937A utraque Apolog. Clemens Alex. lib. III et V Stromat. Cyprian. de Discip. et habit. virg. Method. Sermon. de Resurrect. Euseb. lib. V Praeparat. Ita vero sentiendi causam dedit septuaginta Interpretum editio Graeca vetus, quam isti secuti sunt post Philonem, quae legendum praebebat, οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ, et Latina Italica (referente id Ambrosio, Augustino et Procopio), angeli Dei pro eo quod postea secundum textum Hebraeum lectum est in Graeco, οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ, et in Latina editione, filii Dei, quam utramque agnoverunt suo tempore Augustinus et Procopius. Idcirco pro angelis, seu pro filiis Dei, intelligendi sunt filii Seth, qui religiosi et Dei cultores erant; et pro filiabus hominum, intelligendae sunt filiae de stirpe Chaim: et ita explicat locum illum gloss. interlinear. Theodoret. quaest. 47 in Genes. Cyril. lib. IX cont. Julian. et in lib. II Allegor. in Pintatheric. Serm. 1. August. lib. XV Civit., cap 23. Hieron. in tradition. Hebraic. super Genes. lib. IV, cap. 12. Suidas in verbo μιαιγαμίαι, et in verbo, Seth, Beda, Aymo, 0937B Rabanus in Genes. Rupertus item in Genes. lib. IV, cap. 12. Mag. historia Scholast. Genes. cap. 31. S. Thom. I part., quaest. 51, artic. 3, in resp. ad. 6. Quin etiam Philastrius lib. de Haeresib. cap. 108, positionem, qua dicitur, angelos cum mulieribus ante diluvium sese miscuisse, recenset inter haereses. Reprobant item eam S. Joannes Chrysost., homil. 22, in Genes.; et discipulus ejus Cassian., lib. XII Collat. cap. 8. Denique S. Ambros. epist. 84, ad Demetriad. ait causam damnationis Luciferi et aliorum malorum angelorum non libidinem, sed superbiam extitisse, illumque una cum ipsis suis sectatoribus ante hominis lapsum e coelo per superbiam excidisse.

Tum in coelum ob peccata, quibus se immerserant, non recepti, ceciderunt in terram. Hae fabulae ex superioribus manant. De loco autem malorum angelorum post lapsum, sententias retuli paulo supra.

Qui autem sunt ex his procreati, etc. Fabulae.

Ita duo genera daemonum facta sunt; unum coeleste, alterum terrenum, etc. Modo haec a superioribus praescindantur, 0937C verum sensum nancisci possunt, ut dicamus, coeleste quidem genus daemonum esse, quod in aere caliginoso versetur, nam coelum pro aere non solum in profanis, sed etiam in sacris Litteris frequenter accipitur; terrenum autem genus esse, quod in ima telluris viscera et in infernum dejectum, ex S. Thomae sententia diximus. Sed aereum illud genus per universa elementa vagatur, ita ut ventis validis, et foedis tempestatibus agat aerem, indeque non modo grandines ac fulmina jaculetur, sed etiam, ut est in prodigiis, lanam, lapides, ceram, ferrum, carnem nonnumquam depluat: marinos autem fluctus mergendis navigantibus intentum concitat, et circa puteos, lacus, fontes, flumina ad perniciem hominum versatur, ut scribit Tertullian. in lib. de Baptism. Terram autem vel insolitis quassat motibus, vel aliter damno afficit atque perturbat. Unde sex daemonum genera universum esse tradebat Orpheus in Poemat. ad Musae., et Marcus ille apud Psell. in lib. de Daemonib. 0937D et Porphyr. in lib. resp. ex orac. Apollin. Eos scriptores videat qui volet.

Δαιμονιάρχην. Sicut Pharisaei δαιμονίων ἄρχοντα, Matth. XII.

Δαήμονας. Ita dictionem hanc restitui, quae corrupte legitur in omnibus, δαίμονας; in aliquo enim differre debet etymologatum ab etymo: volunt autem δαίμον, quae dictio per αι scribitur, dici quasi δαῆμον, ἀπὸ τοῦ δαῆναι, quod est intelligere, scire, Plato in Cratyl.; Martian. Capell. lib. II; Macrob. I Saturn. cap. 23.

Sciunt illi quidem futura multa, sed non omnia. Quaenam futura? Respondet Origen. lib. IV Princ. cap. 2; S. August. in lib. de Divination. Daemon., et lib. II super Genes. cap. 17, et lib. IX Civit. cap. 22; Gregorius Magn. lib. XXVIII Moral., cap. 6; Isidor. de Summ. bono; Damasc. lib. II de Fid. Orthod.; Magist. in 2 Senten., distinct. 7; et ibi S. Bonaventura artic. 3, quaest. 3; Durand. quaest. 3; item S. Thom. I. part. 0938A quaest. 57, artic. 3, et 2-2, quaest. 95 et quaest. 192, et cont. Gent. lib. III, cap. 154.

Responsa in ambiguos exitus temperare. Vid. Cicer. II de Divin.; Tertullian. Apologetic. c. 22; Lactantium rursus inf. lib. IV, cap. 13; Euseb. de Praepar. Evang. lib. IV, cap. 1, et lib. V, cap. 10, ubi late de falsitate oraculorum; S. August. de Civit. lib. III, cap. 17. et lib. XIX, cap. 23.

Et solatium perditionis suae perdendis hominibus operantur. Opportune quaerunt theologi, numquid daemones aliquod solatium et gaudium acquirant ex hominum peccatis et damnatione; nam id ait quoque Minucius in Octavio, et S. Leo serm. 2 de nativ. Dom., sub initium. Respondet Alens. in II parte, quaest. 100, memb. 5, art. 1, solatium esse illis quoddam, non verum, sed apparens, atque omni amaritudine respersum, quia gaudium illud non est ex apprehensione simpliciter convenientis, sed illius quod sibi conveniens videtur. Scribit etiam S. Augustinus lib. de Genes. contr. Manich. c. 17, daemones habere potestatem in 0938B eos, qui Dei praecepta contemnunt, et de tam infelici potestate laetari. Iis vero laetitia illa in poenam cedit: ideo et a S. Thoma in libris Sentent. quem refert et explicat Dominicus Bannes super I part., quaest. 64, artic. 3, dub. 2, vocatur illud gaudium fallax, et quasi phantasticum, eo quia illud continuo sequitur novus cruciatus, et dolor. Alii theologi negant simpliciter et absolute aliquod gaudium aut solatium in daemonibus reperiri posse, quoniam summus dolor non admittit secum aliquod gaudium, etiam de aliquo objecto distincto, ut Aristoteles docet septimo Ethic. et experientia demonstrat; et hoc probant ea ratione, quia si daemones aliquod solatium et gaudium habere possent, non essent positi in statu summae et extremae miseriae, quod non est asserendum. Et ad S. Augustin. et Thom. respondent, non ibi accipi gaudium, sive solatium formaliter, sed causaliter, videlicet, daemones gaudere de victoria, quam assequuntur adversus homines, quia victoria illa implet eorum desiderium, quo ex invidiae zelo conantur homines deturbare 0938C ab adeptione regni coelestis; et illius desiderii complementum appellatur gaudium et laetitia, non formaliter, et revera, sed causaliter duntaxat, quia ex sui natura aptum esset delectationem et gaudium efficere, et reipsa efficeret in daemonibus, nisi eorum voluntas a summo et extremo, quo conficiuntur, dolore praeventa esset. Et hanc declarationem eliciunt ex eod. S. Thom., in commentariis ad Magistrum, ubi inquit, in eodem sensu dici daemonas laetari de malis nostris, quo dici solet, angelos beatos dolere de malis nostris: at vero certum est, beatos angelos non dolere formaliter, quia status eorum id non patitur; ergo neque daemones laetantur, aut solatium ullum acquirunt formaliter, sed tantum causaliter, ut dictum est.

His quotidie merum profundunt. Τὸ merum abest a B. T. P. Ego quorumcumque impressorum lectionem retinui; nam illud, profundunt, absolute positum novum est, et scimus ethnicos geniis merum profundere 0938D solitos, et curare genium mero dixit Horat. lib. III Carm. Ode 17. Ad oram Plantinianorum positum est his quotidie procumbunt.

Sunt spiritus tenues, etc. Si proprie locutum auctorem velis, prope abest, ut nobis intelligendum praebeat, se daemonibus aurae cujusdam tenuis substantiam tribuere, et ita cum eis sentire, qui angelis tenuissimum corpus attribuunt. Quam quidem opinionem e Platonis fontibus fluxam docentis, Deum solum, et ab eo productam mentem omni penitus corpore carere, recepit Philo in libro de Opif. Mund. Tertullianus in Carn. Christ. Origenes in II Principior. c. 2 et 8; Method., Athan., Basil. et Joan. Thessalon. episcopus, relati in 2 Nicaen. synod., action. 4; S. August. VIII Civit., cap. 9, et lib. II, cap. 23 in Enchir. cap. 45 et 59 in lib. de Nat. daemon.; et refertur in cap. Sciendum, 26, quaest. 3, in 7, de Genes. ad litter. c. XVII, et alibi saepe, Cassian. l. VII, collat. 7, 0939A cap. 13, Damasc. II, Theol. c. 3 et l. III adversus Iconoclast., atque hoc fortasse loco etiam, ut dixi, Lactantius. Nam tenue idem Latinis, quod Graecis λέπτον, quod quidem nihil aliud est, quam exile, extensum, solidum tamen, et quod intra terminos capitur; id autem nonnisi de corporibus proprie dici potest. Huic opponitur spissum; sunt enim relativa: sed nihil eorum, quae carent quantitate, vel tenue, vel spissum est; sunt enim affectus peculiares situi partium. Verumtamen haec sententia de corporibus angelorum jam omnium doctorum suffragiis est explosa, docentium angelos omnes omni penitus corpore carere. Ita docet Dionys. Areop. de Div. nom. cap. 21, Nazianz. in fin. de Theol. et in Orat. de Nativ. Salv.; Chrysost. Homil. 22, in Genes.; Gregor. Magn. IV Moral., cap. 9; Hug. de S. Vict. I de Sacram. p. 5, quaest. 7 et 8; Alens. in II p., quaest. 20, memb. 3, ad 3; Albert. Magn., S. Thom., Bonav., Major. in II Sent., distin. 8; rursus S. Thom. pr. pr. quaest. 51, art. 1 et 2, cont. Gent. cap. 88 et seqq. 0939B Joannes Duns in II, distinct. 2, quaest. 6, et distinct. 8, quaest. 1; Thom. de Argentin. in II, distinct. 3, quaest. 1; Marsil. quaest. 2. Extat denique concilium Lateranen. sub Innocentio III, relatum in cap. Firmiter, de Summ. Trinit. et fid. cathol. quod expresse Angelicam creaturam spiritalem, mundanam vero corpoream vocat. Quamobrem hoc etiam secundum naturalem rationem probabilius esse, oppositum vero si non errorem in fide manifestum, at certe temeritatem continere hoc quidem tempore doctores omnes affirmant.

Operati. Si legas operti, ut in multis editionibus habetur, illud, occulte, supervacaneum videtur. Ego vero secutus sum lectionem B. et T. positam ad oram Plantin.

Valetudinem vitiant. Cavendum tamen ab haeresi Gnosticorum, qui morbos affirmabant esse daemonia, eosque non praesidiis naturalibus, sed incantationibus curandos. Contra scripsit Plotin. lib. IX, 2, Ennead., cap. 14. Cavendum rursus ab errore Medicor. Petri Apon. et Pomponarii, qui affectus omnes obsessorum 0939C a daemonibus humori melancolico attribuunt, nec adjurationibus, sed naturalibus auxiliis curandos esse contendunt. Vid. Tertull. cap. 22 Apologet. Minuc. in Octav., Psell. de Daemon., Fernel. lib. II de Abdit. rer. caus. Levin., Lemn. de Occult. nat., lib. II, cap. 1.