103

ἀμιγῶς ἑνοῦται, φῶς ὄν καί ὁρῶν φῶς διά φωτός˙ κἄν ἑαυτόν βλέπῃ, φῶς ὁρᾷ, κἄν πρός ἐκεῖνο ὅ ὁρᾷ, φῶς ἐστι καί τοῦτο, κἄν τό δι᾿ οὗ ἔχῃ τό ὁρᾶν, καί ἐκεῖνο φῶς ἐστι, καί τοῦτ᾿ ἐστίν ἡ ἕνωσις, ἕν πάντ᾿ ἐκεῖνα εἶναι, ὡς μηδέ ἔχειν διαγινώσκειν τόν ὁρῶντα τό δι᾿ οὗ καί εἰς ὅ καί τί αὐτό ἐστιν, ἀλλ᾿ ἤ τοῦτο μόνον ὅτι φῶς ἐστι καί φῶς ὁρᾷ τῶν κτισμάτων πάντων ἄλλο.

∆ιό καί ὁ μέγας Παῦλος κατά τήν ἐξουσίαν ἁρπαγήν ἐκείνην ἀγνοεῖν ἑαυτόν φησι τί ἦν. Ἑώρα μέντοι ἑαυτόν˙ πῶς; αἰσθητῶς ἤ λογικῶς ἤ νοερῶς; Ἀλλά τούτων ἁρπαγείς ἀπανέστη τῶν δυνάμεων. ∆ιό τοῦ τήν ἁρπαγήν ἄρ᾿ ἐξειργασμέου πνεύματος ἑώρα ἑαυτόν. Αὐτός δέ τί ἦν, ἄληπτος ὤν πάσῃ φυσικῇ δυνάμει, μᾶλλον δ᾿ ἀπολελυμένος πάσης (σελ480) φυσικῆς δυνάμεως; Πάντως ἐκεῖνο ᾧ ἡνώθη καί δι᾿ οὗ ἑαυτόν ἐγίνωσκε καί δι᾿ ὅ πάντων ἀφειμένος ἦν. Ταύτην γάρ ἔσχε πρός τό φῶς τήν ἕνωσιν, ἧς οὐδ᾿ ἄγγελοι τυγχάνοιεν ἄν, εἰ μή διά τῆς ἑνούσης χάριτος ὑπερβαῖεν ἑαυτούς. Πῶς ἄρα καί Πνεῦμα ἦν ἐκεῖνος τότε, ᾧ καί ἥνωται, ἐξ οὗ καί τό ἡνῶσθαι εἶχε, τῶν ὄντων πάντων ἐκστάς καί ἐκεῖνο κατά χάριν γεγονώς καί καθ᾿ ὑπεροχήν μή ὤν, ἤγουν ὑπέρ τά κτιστά, ὡς καί ὁ θεῖος Μάξιμος φησιν˙ «ὁ γάρ ἐν Θεῷ γενόμενος πάντα τά μετά Θεόν κατέλιπε κατόπιν ἑαυτοῦ»˙ καί πάλιν, «πάντα τά μετά Θεοῦ πράγματα καί ὀνόματα καί ἀξιώματα ὑποκάτω τῶν ἐν τῷ Θεῷ διά τῆς χάριτος γενησομένων ἔσται». Τοιοῦτο δέ γεγονώς ὁ θεῖος τότε Παῦλος τῆς θείας οὐσίας μετέσχεν οὐδαμῶς˙ καί ὑπέρ τό καθ᾿ ὑπεροχήν μή ὄν ἄρα ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ, καθάπερ καί ὑπέρθεος, καί ἔστι καθ᾿ ὑπεροχήν μή ὄν, διά νοερᾶς αἰσθήσεως πνευματικῶς ὁρώμενον, ὅ οὐσία τοῦ Θεοῦ ἥκιστά ἐστι, δόξα δέ καί λαμπρότης τῆς αὐτοῦ φύσεως ἀχώριστος, δι᾿ ἧς ἑνοῦται τοῖς ἀξίοις μόνοις, καί ἀγγέλοις καί ἀνθρώποις. Οὐ μήν ἀλλ᾿ ἐπείπερ ὡς οἱ ἄγγελοι οὕτω κάι οἱ ἄνθρωποι κατά τούς τρόπους τούτους ὁρῶσι τόν Θεόν καί ἑνοῦνται τῷ Θεῷ καί ὑμνοῦσι τόν Θεόν, τάχ᾿ ἄν καί ἄγγελος, εἰ τήν ἑαυτοῦ ὑπερφυᾶ ἐκείνην ὅρασιν ἐξεῖπε, τά τοῦ Παύλου ἄντικρυς ἄν εἶπεν, ὅτι «οἶδα ἄγγελον ἴδόντα, οὐκ οἶδα εἴγε ἦν κἄν ἄγγελος, ὁ Θεός οἶδεν». Τάς οὖν ὁράσεις ταύτας τῶν ἁγίων, ἅς οἶδε μόνος ὁ Θεός καί οἱ κατ᾿ ἐκείνας ἐνεργούμενοι, καθάπερ καί Γρηγόριος ὁ θεολόγος λέγει, ταύτας οὖν αἰσθητάς λέγειν καί φαντασιώδεις καί συμβολικάς ὡς αἰσθητάς καί πρός τήν ἀνθρωπίνην γνῶσιν παραβάλλειν, ἆρ᾿ ἀνδρός ἐστι συνορῶντος τήν τοῦ θείου ὕψους ἀπειρίαν καί πρός τί φιλανθρώπως εἵλκυσε τήν ἡμῶν ἐσχατιάν;

(σελ. 482) Ἀλλ᾿ ἰδού τρεῖς ἡμῖν παρήχθησαν, εἷς ἀφ᾿ ἑκάστου τῶν τριῶν ἐν τῷ χριστωνύμῳ πληρώματι ταγμάτων, ἐκ τῶν ἀποστόλων Πέτρος ὁ κορυφαῖος, ἐκ τῶν ἱεραρχῶν ∆ιονύσιος ὁ πάσης ἐνθέου ἱεραρχίας ὑποφήτης, ἐκ τῶν ἀναχωρητῶν Ἰσαάκ ὁ μύστης καί τελετής τῆς καθ᾿ ἡσυχίαν ἀγωγῆς, καί κατά τό γεγραμμένον ἐπί τῶν κατά τήν Χριστοῦ γέννησιν ποιμένων ὅτι εὐθύς σύν τῷ λόγῳ τοῦ ἀγγέλου πλῆθος οὐρανίου στρατιᾶς ἐπέστη συμμαρτυροῦν, οὕτω καί σύν τῷ τοῦ ἀποστόλου λόγῳ πλῆθος ἐπέστη ἀποστόλων συμφωνοῦν, ὁσίων τε καί ἱερέων ἐφ᾿ ἑκατέρου τῶν λοιπῶν. Τοῦτο τοίνυν τό πλῆθος ὁμόλογον ἅπαν ἀνέπεμψαν φωνήν ὡς ἔστι φῶς τοῖς ἁγίοις φαινόμενον, ἄλλο μέν παρά τήν ἀπό τῶν κτιστῶν ἁπάντων γνῶσιν, τοσούτῳ δ᾿ ἱερώτερον ὅσῳ καί δόξα ἐστί φύσεως Θεοῦ, καί τοῖς θεοειδέσι μόνοις γενομένοις καθορᾶται, τοσούτῳ δ᾿ ἀπέχον τοῦ φαντασιῶδες εἶναι ἤ τοῖς αἰσθητοῖς παραπλησίον φωσίν ἤ συμβολικῶς κατ᾿ αὐτά διαπεπλάσθαι, ὡς καί τοῦ μέλλοντος αἰῶνος τοῦθ᾿ ὑπόστασιν καί καλλονήν ὑπάρχειν, μόνον φῶς ἀληθινόν, αἰώνιον, ἄτρεπτον, ἀνέσπερον, ἀναλλοίωτον, δι᾿ οὗ φῶς ἡμεῖς γενόμεθα, τελείου φωτός γεννήματα. Τούτους οὖν τούς τοσούτους «ἀπορρέοντάς τε καί εἰσπνέοντας» καλῶν διασύρεις καί περί τήν τοῦ Θεοῦ οὐσίαν ἁμαρτάνειν λέγεις, φιλόσοφε, τούς θεόπτας,