58

ἀστρονομίαν καί πᾶσαν μέθοδον, καί πρό γε τούτων τήν τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς φιλοσοφίαν, τελείαν ἐπάγουσαν τῇ ψυχῇ κάθαρσιν», καί διά τῆς ἑνικῆς πτώσεως τῇ θεοπνεύστῳ Γραφῇ μόνῃ προσμαρτυροῦντος τήν τελείαν κάθαρσιν, αὐτός διαστήσας τόν λόγον τῶν πρό αὐτοῦ καί ἀμείψας εἰς πληθυντικόν ρῆμα τήν ἑνικήν πτῶσιν καί ἀντί τοῦ "ἐπάγουσαν" "ἐπάγουσιν" εἰπών (σελ. 292) καί προσγράψας τό " ταῦτα" καί τάς ἀνωτέρω αἰτιατικάς στρεβλῇ γνώμῃ πρός εὐθεῖαν μετενεγκών, ὡς τελείαν ψυχῆς κάθαρσιν τήν γεωμετρίας καί ἀστρονομίας εἴδησιν εἰπόντα παράγει τόν ἅγιον. «Ἄκουσον δή», φησί, «καί ἅ λέγει περί τῶν μαθημάτων ὁ θεῖος Γρηγόριος ὁ Νύσσης˙ γεωμετρία τε γάρ καί ἀστρονομία καί ἡ διά τοῦ ἀριθμοῦ κατανόησις καί πρό γε τούτων ἡ τῆς θεοπνεύστου Γραφῆς φιλοσοφία, τελείαν ἐπάγουσι ταῦτα κάθαρσιν ταῖς ψυχαῖς». Ὤ παντόλμου καί χειρός καί γλώττης καί διανοίας˙ καίτοι ὁ θεολόγος ἐκεῖνος καί θεόπνευστον μόνην προσεῖπε τήν τῆς θείας Γραφῆς φιλοσοφίαν, ἵν᾿ ἐκεῖνα μέν αἰσθήσει δείξῃ συντάττων καί ταῖς ἀπ᾿αὐτῆς πρός θεοσέβειαν συντελείαις, τήν δ᾿ ἱεράν Γραφήν τοσοῦτο διαφέρουσαν μαθημάτων, ὁπόσον καί τά θεῖα τῶν ἀνθρωπίνων διενήνοχεν, ὁ δέ οὐδέ οὔτως ἐδυνήθη, μᾶλλον δέ ἐβουλήθη, συνιέναι, ἀλλ᾿ ὅπερ αὐτός ἀρχόμενος τοῦ λόγους πεποίηκε, συνάψας δοίως τά ἑλληνικά μαθήματα καί τήν θείαν Γραφήν καί ἕν καί τό αὐτό τούτων ἀποφηνάμενος τέλος, τοῦτο νῦν ὡς εἰρηκότα διαβάλλει τόν ἅγιον, καίτοι ἐκεῖνος ἐνταῦθα οὐ τήν εἴδησιν τῶν ὄντων λέγει κάθαρσιν, ἀλλά τήν ἐξ εἰδήσεως τῶν ὄντων τοῦ καθ᾿ ὑπεροχήν ὄντος κατάληψιν.

Εἰ δή τις μή κατασαπείς ἐν τοῖς βιβλίοις μηδέ καταγηράσας ἐν τῇ τούτων ἐρεύνῃ τοσοῦτον ἐπέγνω Θεόν, ὡς πάντα ἐφέμενος τούτῳ καθαρῶς προσχωρῆσαι, πόσῳ καθαρώτερος τοῦ πάντα φυλοκρινοῦντος καί τήν εἴδησιν ἁπάντων δοκοῦντος ἔχειν, εἶτα περί τόν κόσμον τοῦτον ἐπτοημένου καί πρός τοῦτον κενοῦντος τό φιλοῦν τῆς ψυχῆς τό πᾶν ἤ τό πλέον καί τόν ὑπέρ πάντα μή ἐξ ὅλης ψυχῆς καί καρδίας ἠγαπηκότος Θεόν; Ἄλλως τε, εἰ μέν τήν ἐν τοῖς οὖσιν ἀλήθειαν εὑρήκασι Ἕλληνες, καλῶς καί σύ τούτοις ἑπόμενος διά τῶν κατ᾿ ἐκείνους μαθημάτων ταύτην εὑρεῖν ἰσχυρίζῃ, ἐπεί δ᾿ἐκεῖνοι γνώσεως ὕψώματα κατά Θεοῦ ἐγείρειν ἐπιχειρήσαντες, (σελ. 294) μᾶλλον τῶν ἐπί τῆς Χαλάνης τόν πύργον οἰκοδομούντων διῃρέθησαν τάς γλώσσας, ὡς μή διαφωνεῖν μόνον, ἀλλά καί κατ᾿ ἀλλήλων φωνεῖν, τίνι τῶν ἀντιφωνούντων αὐτός δώσεις τήν τῆς ἀληθείας οἰκοδομήν, ὅπως ἑπόμενοι τούτῳ διά τῆς ἀληθείας ταύτης τήν πηγήν τῆς διά πάντων ἀληθείας εὕροιμεν; Ἡμεῖς ἐκεῖνον μόνον ἴσμεν ὄντα τῆς ἀληθείας εὑρετήν καί ρήτορα, ὅς ἀπό Θεοῦ λαλεῖ, ὅς φησιν, «ἡμεῖς δέ νοῦν Χριστοῦ ἔχομεν»˙ καί πάλιν, «ἡμεῖς δέ λαλοῦμεν Θεοῦ σοφίαν». Τούτῳ τοίνυν ἡμεῖς καί τοῖς κατ᾿ αὐτόν μετά τῆς προσηκούσης ἑπόμενοι πίστεως, πρός κτῆσιν θείας καί σωτηρίου σοφίας χειραγωγούμεθα˙ δεῖν δ᾿ οὗτος οὐκ ἔγνω λόγους ἐξαγγέλλειν ἡμῖν κτισμάτων καί διά διαιρέσεως καί ἀναλύσεως καί συλλογισμοῦ καί ὁρισμῶν παιδεύειν καί προάγειν ἡμᾶς. ∆ιατί; Ὅτι «ἐάν μή εἰδῶμεν τήν ἐν τοῖς τοιούτοις ἀλήθειαν, οὐδέν ἡμῖν ἐμποδίσει πρός τήν ἐν ἐπαγγελίαις μακαριότητα», κατά τόν μέγαν Βασίλειον. Πρός ὅν σύ σαφῶς ἀντιλέγων φωραθείς, ἐσκοτισμένους καί ἀνάγνους καί ἀτελεῖς ἀποφαινόμενος τούς μή εἰδότας τήν ἐν τοῖς τοιούτοις ἀλήθειαν, εἶτ᾿ οὐκ ἐντρέπῃ οὐδέ ἐγκαλύπτῃ οὐδέ καταδύσει σαυτόν, ἀλλ᾿ ἐπαγωνίζῃ τῷ ψεύδει καί τῇ κακίᾳ προστίθης, τάς τοῦ Θεοῦ ἐντολάς τῶν μαθημάτων ἄνευ μή δύνασθαι φάσκων καθᾶραι καί τελειῶσαι τόν ἄνθρωπον. Ἡμῖν δ᾿ εἰ καί ἀναμφισβήτως ἀκριβοῦς ἦν ἀληθείας ἡ τῶν Ἑλλήνων παιδεία, οὐδ᾿ οὕτως ἄν διαφερόντως περισπούδαστος ἐτύγχανεν οὖσα˙ καί τούτου γάρ ἀπόντος τοῦ μέρους τῆς ἀληθείας, ἡ ἀληθής μακαριότης ἀνύσιμος. Ἐπεί δέ καί τήν ἀλήθειαν ταύτην