57

ἥν ἐξεῦρον Αἰγύπτιοι, σχήματά τε καίσκιάς καί μετεωρολογίαν τήν παρά τῶν Χαλδαίων τετιμημένην, αὐτός ἀντιτίθησιν ὡς μή ἀδελφά φρονοῦντα τούτῳ τόν ἀδελφόν, καί σύν ἐκείνῳ καί πρός ἐμέ ἀντιλέγοντα. Πρός ὅν ἄν τις εἶπεν˙ ὦ θαυμάσιε, ὁ διά πάσης ἀρετῆς ἥκων κἀκ τῶν ματαίων ὠφέληται, ὡς καί Γρηγόριος φησίν ἐκ τῆς δεισιδαίμονος πλάνης ἐν Ἀθήναις ὠφεληθῆναι, «καταγελάσας δαιμόνων, οὗ θαυμάζονται δαίμονες». Εἴ τις οὖν βλαβεράν τήν δεισιδαιμονίαν ἐρεῖ, οὐ τοῦτο ἀντιλέγειν ἐρεῖς τῷ μεγάλῳ; Πάντως ἥκιστα φαίης, εἰ μή καί (σελ. 288) δεισιδαίμων ἐθέλεις εἶναι. Τόν αὐτόν ἄρα τρόπον οὐδέ τῷ λέγοντι καί παρά γεωμετρίας καί τῶν ἄλλων μαθημάτων ὄνησιν εἶναι τινα γενέσθαι τῷ διά πάσης ἀρετῆς ἥκοντι ὁ λέγων ἐκείνην ματαίαν καί βλαβεράν ἀντιλέγει. Συνεργεῖ γάρ τό κακόν τῷ ἀγαθῷ προαιρέσει οὐ καλῇ καί σάρξ ὄφεως τροφή γίνεται σωτήριος, ἀλά θανατωθέντος αὐτοῦ καί μετασκευασθέντος μεγαλοτέχνου μεθόδοις ἰατρικῆς. Οὐδέ γάρ ἐπ᾿ ἐκείνων οἱ ἐξευρόντες Αἰγύπτιοι καί οἱ τετιμηκότες Χαλδαῖοι ὡς πρός θεογνωσίαν λυσιτελούσας γεωμετρίαν τε καί ἀστρονομίαν ἐξεῦρόν τε καί ἐτίμησαν, ἀλλ᾿ οἷόν τι δεινόν διατείχισμα μέσον Θεοῦ καί ἀνθρώπων ἀνήγειραν καί διά τῶν μαθημάτων σεμνολογήσαντες ἀνήγαγον μέν πρός ἀστέρας τό παρ᾿ ἀνθρώπων τῷ θεῷ ὀφειλόμενον σέβας, κατέσπασαν δέ τήν αἰτίαν τῶν τε ὄντων καί γινομένων ἀπό τοῦ Θεοῦ ἐπί ταῦτα.

Ὁρᾷς ὅπως ὄφις νοητός, τό γε εἰς ἐκείνους ἧκον, ταυτί τά μαθήματα χωρίζοντα τοῦ Θεοῦ δι᾿ ἀπάτης τόν ἄνθρωπον; Εἰ δ᾿ ὁ διά πάσης ἀρετῆς ἥκων καί δι᾿ αὐτῶν ὤνατο, ἀλλά καθελών τε καί διελών καί συσκευασάμενος καί σύν λόγῳ χρησάμενος, ὡς αὐτός εἰσηγοῦμαι πρός ὅν ἀντιλέγειν κακῶς προήρησαι, πρός δέ μηδ᾿ ἐν τῇ τῶν ματαίων ἐρεύνῃ καταγηράσας, ἀλλά συνιδών ὧν ὑπερορᾶν δέον, ὡς καί Ἀθανάσιος ὁ μέγας, ἑλόμενός τε τήν ὠφέλιμον παιδείαν καί ἀποταγήν ποιησάμενος τῆς ἀνονήτου καί βλαβερᾶς, ὡς ὁ μέγας φησί Βασίλειος, Βασίλειος ὁ καλῶς τόν αἰγύπτιον πλοῦτον, τήν ἔξω δηλαδή παίδευσιν, κατά τόν τῆς νεότητος χρόνον ἐμπορευσάμενος, εἶτα τήν ἡλικίαν προήκων ἀποταξάμενος ταύτῃ δῆλος ὤν ἐν αἰσχύνῃ τιθέμενος τῆς ἁγίου ταύτης παῖς τουτέστι μαθητής ὀνομάζεσθαι, κατά τό περί Μωσέως ὑπό τοῦ ἀδελφοῦ εἰρημένον˙ «εἰ γάρ ἡ ἄγονός τε καί (σελ. 290) στεῖρα βασιλέως οὖσα θυγάτηρ, ἥν οἶμαι», φησί, «τήν ἐξω κυρίως νοεῖσθαι φιλοσοφίαν, ὑποβαλλομένη τόν νέον μήτηρ τοῦ τοιούτου κληθῆναι κατασκευάσειεν, ἕως τότε συγχωρεῖ ὁ λόγος μή ἀπωθεῖσθαι τήν τῆς ψευδωνύμου μητρός οἰκειότητα, ἕως ἄν τις τό ἀτελές τῆς ἡλικίας ἐν ἑαυτῷ βλέπῃ˙ὁ δέ πρός ὕψος ἀναδραμών, ὡς περί Μωσέως ἐμάθομεν, αἰσχύνην ἡγήσεται τῆς ἀγόνου παῖς ὀνομάζεσθαι˙ ἄγονος γάρ ὡς ἀληθῶς ἡ ἔξωθεν παίδευσις, ἀεί ὠδίνουσα καί μηδέποτε ζωογονοῦσα τῷ τοκετῷ. Τίνα γάρ ἔδειξε καρπόν τῶν μακρῶν ὠδίνων ἡ φιλοσοφία; Οὐ πάντες ὑπηνέμιοί τε καί ἀτελεσφόρητοι, πρίν εἰς τό φῶς ἐλθεῖν τῆς θεογνωσίας ἀμβλίσκονται, δυνάμενοι ἴσως γενέσθαι ἄνθρωποι, εἰ μή διόλου τοῖς κόλποις τῆς ἀγόνου σοφίας ἐνεκαλύπτοντο;». Οὐκοῦν τοσοῦτόν τις ταύτῃ συζήσῃ, ὅσον μή δοκεῖν ἄμοιρος εἶναι τῶν παρά ταύτῃ σεμνῶν.

Οὕτω τά αὐτά φρονοῦσιν ἀλλήλοις οἱ ἅγιοι καί ἡμεῖς ἐκείνοις ἀσφαλῶς ἑπόμεθα. Σέ δέ τόν σαφῶς καί τάς ρήσεις τῶν ἁγίων παραχαράττοντα, πῶς ἐξηγητήν ἐκείνων δεξαίμεθα; Τούτου γάρ τοῦ μηδ᾿ ἀνθρώπους ἀξιοῦντος τούς καθ᾿ Ἕλληνας σοφούς καλεῖν καί τό δύνασθαι γενέσθαι τούτους κατ᾿ ἀνθρώπους ἐπιδιστάζοντος, καί ταῦτα παρ᾿ οὐδέν ἕτερον ὅτι μή τῷ διά βίου τῇ φιλοσοφίᾳ ταύτῃ προσέχειν καί τοῖς κατά φιλοσοφίαν μαθήμασι, τούτου τοίνυν περί τοῦ μετασχόντος ἐπί πολύ τοῦ παρόντος βίου διεξιόντος, ὠς «εἶδεν», ἤκουσεν, ἐπαιδεύθη γεωμετρίαν τε καί