▾
Thomas Aquinas, De Potentia
⎗←→⎘
▾
Quinto quaeritur utrum deus possit facere quae non facit et dimittere quae facit.
Et videtur quod non.
Deus non potest facere nisi quod praescit se facturum. Sed non praescit se facturum nisi quod facit. Ergo deus non potest facere nisi quod facit.
Sed dicit respondens, quod ratio ista procedit de potentia in ordine ad praescientiam, non de potentia absoluta. Sed contra, immobiliora sunt divina humanis. Sed apud nos quae fuerunt, non possunt non fuisse. Ergo multo minus quae deus praescivit, non potest non praescivisse. Sed praescientia manente, non potest alia facere. Ergo deus, absolute loquendo, non potest alia facere quam quae facit.
Praeterea, sicut divina natura est immutabilis, ita et divina sapientia. Sed ponentes deum agere ex necessitate naturae ponebant eum non posse alia quam quae fecit.
Ergo similiter et nos debemus ponere, qui dicimus deum agere secundum ordinem sapientiae.
Sed dicet respondens, quod ratio ista procedit de potentia regulata per sapientiam, non de potentia absoluta. Sed contra, illud quod non potest fieri secundum ordinem sapientiae absolute homini christo impossibile dicitur; quamvis illud potuerit de potentia absoluta. Dicitur enim Ioan. VIII, 55: si dixero quod non novi eum, ero similis vobis mendax. Poterat enim christus haec verba pronuntiare; sed quia contra ordinem sapientiae erat, dicitur absolute, quod christus non potuerit mentiri. Ergo multo amplius quod non est secundum ordinem sapientiae, absolute loquendo, deus non potest.
Praeterea, in deo duo contradictoria simul esse non possunt. Sed absolutum et regulatum contradictionem implicant; nam absolutum est quod secundum se consideratur; illud vero quod regulatur, ordinem ad aliud habet. Ergo in deo non debet poni potentia absoluta et regulata.
Praeterea, potentia et sapientia dei sunt aequales. Una ergo aliam non excedit; potentia ergo absque sapientia esse non potest; et ita potentia divina semper est sapientia regulata.
Praeterea, quod deus fecit, est iustum.
Sed non potest facere nisi iustum. Ergo non potest facere nisi quod fecit vel faciet.
Praeterea, bonitatis divinae est ut non solum se communicet, sed ordinatissime se communicet. Sic ergo ea quae fiunt a deo, ordinate fiunt. Sed praeter ordinem deus facere non potest. Ergo non potest facere alia quam quae fecit.
Praeterea, deus non potest facere nisi quod vult; quia in agentibus per voluntatem potentia sequitur voluntatem, velut imperantem.
Sed non vult nisi quae facit. Ergo non potest facere nisi quod facit.
Praeterea, deus, cum sit sapientissimus operator, nihil agit sine ratione. Rationes autem quibus deus agit, dionysius dicit esse productivas existentium; existentia autem sunt quae sunt; et sic deus rationes non habet nisi eorum quae sunt. Ergo non potest facere nisi ea quae facit.
Praeterea, secundum philosophos, res naturales sunt in primo motore, qui deus est, sicut artificiata in artifice; et sic deus operatur tamquam artifex. Sed artifex non operatur sine forma vel idea sui operis; domus enim quae est in materia, est a domo quae est in mente artificis, secundum philosophum.
Sed deus non habet ideas nisi eorum quae fecit, vel facit, vel facturus est. Ergo praeter hoc deus nihil agere potest.
Praeterea, Augustinus in Lib. De symbolo dicit: hoc solum deus non potest nisi quod non vult. Sed non vult nisi quae fecit. Ergo non potest nisi quae facit.
Praeterea, deus mutari non potest. Ergo non se habet ad utrumlibet contrariorum; et sic sua potentia est determinata ad unum.
Ergo non potest facere nisi quae facit.
Praeterea, quidquid deus facit aut dimittit, facit aut dimittit optima ratione. Sed deus non potest facere aliquid aut dimittere nisi optima ratione. Ergo non potest facere nec dimittere, nisi quod facit aut dimittit.
Praeterea, optimi est optima adducere, secundum Platonem, et sic deus, cum sit optimus, optimum facit. Sed optimum cum sit superlativum, uno modo est. Ergo deus non potest facere alio modo vel alia quam quae fecit.
Sed contra. Est quod dicit christus deus et homo: Matth. XXVI, 53: an non possum rogare patrem?p poterat ergo christus aliquid quod non faciebat.
Praeterea, Ephes. III, 20, dicitur: ei qui potest omnia facere superabundanter quam intelligimus aut petimus. Non tamen omnia facit. Ergo potest alia facere quam quae facit.
Praeterea, potentia dei est infinita. Hoc autem non esset si determinaretur ad ea tantum quae facit: ergo potest alia facere quam quae facit.
Praeterea, Hugo de sancto victore dicit, quod omnipotentiae dei non adaequatur opus. Ergo potentia excedit opus: et ita plura potest facere quam quae facit.
Praeterea, potentia dei est actus non finitus, quia non per aliquid finitur. Hoc autem non esset, si limitaretur ad ea quae facit. Ergo idem quod prius.
Respondeo. Dicendum quod hic error, scilicet deum non posse facere nisi quae facit, duorum fuit: primo fuit quorumdam philosophorum dicentium deum agere ex necessitate naturae. Quod si esset, cum natura sit determinata ad unum, divina potentia ad alia agenda se extendere non posset quam ad ea quae facit. Secundo fuit quorumdam theologorum considerantium ordinem divinae iustitiae et sapientiae, secundum quem res fiunt a deo, quem deum praeterire non posse dicebant; et incidebant in hoc, ut dicerent, quod deus non potest facere nisi quae facit. Et imponitur hic error magistro Petro almalareo.
Harum ergo positionum veritatem inquiramus, vel falsitatem; et primo primae.
Quod enim deus non agat ex necessitate naturae planum est videre. Omne enim agens agit propter finem, quia omnia optant bonum.
Actio autem agentis, ad hoc quod sit conveniens fini, oportet quod ei adaptetur et proportionetur quod non potest fieri nisi ab aliquo intellectu, qui finem et rationem finis cognoscat, et proportionem finis ad id quod est ad finem; aliter convenientia actionis ad finem casualis esset. Sed intellectus praeordinans in finem, quandoque quidem est coniunctus agenti vel moventi, ut homo in sua actione; quandoque separatus, ut patet in sagitta, quae ad determinatum finem tendit, non per intellectum sibi coniunctum, sed per intellectum hominis ipsam dirigentem. Impossibile est autem, id quod agit ex naturae necessitate, sibi ipsi determinare finem: quia quod est tale, est ex se agens; et quod est agens vel motum ex se ipso, in ipso est agere vel non agere, moveri vel non moveri, ut dicitur VIII physic., et hoc non potest competere ei quod ex necessitate movetur, cum sit determinatum ad unum.
Unde oportet quod omni ei quod agit ex necessitate naturae, determinetur finis ab aliquo quod sit intelligens. Propter quod dicitur a philosophis, quod opus naturae est opus intelligentiae. Unde si aliquando aliquod corpus naturale adiungitur alicui intellectui, sicut in homine patet, quantum ad illas actiones quibus intellectus illius finem determinat, obedit natura voluntati, sicut ex motu locali hominis patet: quantum vero ad illas actiones in quibus ei finem non determinat, non obedit, sicut in actu nutrimenti et augmenti.
Ex his ergo colligitur quod id quod ex necessitate natura agit, impossibile est esse principium agens, cum determinetur sibi finis ab alio. Et sic patet quod impossibile est deum agere ex necessitate naturae; et ita radix primae positionis falsa est.
Sic autem restat investigare de secunda positione. Circa quod sciendum est, quod dupliciter dicitur aliquis non posse aliquid. Uno modo absolute; quando scilicet aliquid principiorum, quod sit necessariam actioni, ad actionem illam non se extendit; ut si pes sit confractus, homo non potest ambulare. Alio modo ex suppositione; posito enim opposito alicuius actionis, actio fieri non potest; non enim possum ambulare dum sedeo. Cum autem deus sit agens per voluntatem et intellectum, ut probatum est, oportet in ipso tria actionis principia considerare; et primo intellectum, secundo voluntatem, tertio potentiam naturae. Intellectus ergo voluntatem dirigit, voluntas vero potentiae imperat quae exequitur.
Sed intellectus non movet nisi in quantum proponit voluntati suum appetibile; unde totum movere intellectum est in voluntate.
Sed dupliciter dicitur deum absolute non posse aliquid. Uno modo quando potentia dei non se extendit in illud: sicut dicimus quod deus non potest facere quod affirmatio et negatio sint simul vera, ut ex supra dictis patet. Sic autem non potest dici quod deus non potest facere nisi quod facit; constat enim quod potentia dei ad multa alia potest se extendere.
Alio modo quando voluntas dei ad illud se extendere non potest. Oportet enim quod quaelibet voluntas habeat aliquem finem quem naturaliter velit, et cuius contrarium velle non possit; sicut homo naturaliter et de necessitate vult beatitudinem, et miseriam velle non potest. Cum hoc autem quod voluntas velit necessario finem suum naturalem, vult etiam de necessitate ea sine quibus finem habere non potest, si hoc cognoscat; et haec sunt quae sunt commensurata fini; sicut si volo vitam, volo cibum. Ea vero sine quibus finis haberi potest, quae non sunt fini commensurata; non de necessitate vult.
Finis ergo naturalis divinae voluntatis est eius bonitas, quam non velle non potest. Sed fini huic non commensurantur creaturae, ita quod sine his divina bonitas manifestari non possit; quod deus intendit ex creaturis. Sicut enim manifestatur divina bonitas per has res quae nunc sunt et per hunc rerum ordinem, ita potest manifestari per alias creaturas et alio modo ordinatas: et ideo divina voluntas absque praeiudicio bonitatis, iustitiae et sapientiae, potest se extendere in alia quam quae facit. Et in hoc fuerunt decepti errantes: aestimaverunt enim ordinem creaturarum esse quasi commensuratum divinae bonitati quasi absque eo esse non posset.
Patet ergo quod absolute deus potest facere alia quam quae fecit. Sed quia ipse non potest facere quod contradictoria sint simul vera, ex suppositione potest dici, quod deus non potest alia facere quam quae fecit: supposito enim quod ipse non velit alia facere, vel quod praesciverit se non alia facturum, non potest alia facere, ut intelligatur composite, non divisim.
Ad primum ergo dicendum, quod haec locutio, deus non potest facere nisi quod praescit se facturum, est duplex: quia exceptio potest referri ad potentiam quae importatur per ly potest, vel ad actum, qui importatur per ly facere. Si primo modo, tunc locutio est falsa. Plura enim potest facere quam praesciat se facturum; et in hoc sensu ratio procedebat.
Si autem secundo modo, sic locutio est vera; et est sensus, quod non potest esse quod aliquid fiat a deo, et non sit a deo praescitum. Sed hic sensus non est ad propositum.
Ad secundum dicendum, quod in deo non cadit praeteritum et futurum; sed quidquid est in eo, est totum in praesenti aeternitatis.
Nec praeteritum vel futurum in eo verbum significatur, nisi per respectum ad nos; unde non habet hic locum obiectio de necessitate praeteriti. Nihilominus dicendum est, quod obiectio non est ad propositum: quia praescientia non commensuratur potentiae faciendi, de qua est quaestio; sed solum divinae actioni, ut dictum est.
Ad tertium dicendum, quod illi qui dicebant deum agere ex necessitate naturae, ponebant positionem de qua agitur, non solum ratione immutabilitatis naturae, sed ratione determinationis naturae ad unum. Sapientia autem divina non est determinata ad unum, sed se habet ad multa scienda; unde non est simile.
Ad quartum dicendum, quod christus non poterat velle dicere illa verba absolute, quae mendacium important, sine praeiudicio suae bonitatis. Sic autem non est in proposito, ut ex dictis patet; et ideo non sequitur.
Ad quintum dicendum, quod absolutum et regulatum non attribuuntur divinae potentiae nisi ex nostra consideratione: quae potentiae dei in se consideratae, quae absoluta dicitur, aliquid attribuit quod non attribuit ei secundum quod ad sapientiam comparatur, prout dicitur ordinata.
Ad sextum dicendum, quod potentia dei numquam est in re sine sapientia: sed a nobis consideratur sine ratione sapientiae.
Ad septimum dicendum, quod deus fecit quidquid est iustum in actu, non autem quidquid est iustum in potentia; potest enim aliquid facere quod nunc non est iustum, quia non est: tamen si esset, faceret iustum.
Ad octavum dicendum, quod divina bonitas potest se communicare ordinate, non solum isto modo quo res operatur, sed multis aliis.
Ad nonum dicendum, quod licet deus non velit facere nisi quae facit, potest tamen alia velle; et ideo, absolute loquendo, potest alia facere.
Ad decimum dicendum, quod rationes illas, de quibus dionysius loquitur, intelligit esse productivas existentium absolute, non solum autem eorum quae nunc sunt in actu.
Ad undecimum dicendum, quod in hac quaestione versatur, utrum eorum quae nec sunt, nec erunt, nec fuerunt, quae tamen deus facere potest, sit idea. Videtur dicendum, quod si idea secundum completam rationem accipiatur, scilicet secundum quod idea nominat formam artis, non solum intellectu excogitatam, sed etiam per voluntatem ad opus ordinatam, sic praedicta non habent ideam; si vero accipiatur secundum imperfectam rationem, prout scilicet est solum excogitata in intellectu artificis, sic habent ideam. Patet enim in artifice creato quod excogitat aliquas operationes quas nunquam operari intendit.
In deo vero quidquid ipse cognoscit, est in eo per modum excogitati; cum in ipso non differat cognoscere actu et habitu. Ipse enim novit totam potentiam suam, et quidquid potest: unde omnium quae potest habet rationes quasi excogitatas.
Ad duodecimum dicendum, quod intelligendum est hoc deum non posse quod non vult se posse: et sic non facit ad propositum.
Ad decimumtertium dicendum, quod licet deus sit immutabilis, tamen eius voluntas non est determinata ad unum in his quae facienda sunt: et ideo habet liberum arbitrium.
Ad decimumquartum dicendum, quod optima ratio, qua deus omnia facit, est sua bonitas et sua sapientia: quae maneret, etiam si alia, vel alio modo faceret.
Ad decimumquintum dicendum, quod illud quod facit, est optimum per ordinem ad dei bonitatem: et ideo quidquid aliud est ordinabile ad eius bonitatem secundum ordinem suae sapientiae, est optimum.