66

Τίς οὖν ἐστιν αὕτη καί ὁποία τῆς θεωρίας τοῦ λόγου ἀπαρχή; Τά ἄρρητα ῥήματα ἅ εἰς τρίτον οὐρανόν ὁ θεῖος ἁρπαγείς Παῦλος ἀκήκοεν. Ἀλλά γάρ ἐκ προοιμίων αὐτῶν τί ἐστι ῥῆμα πρῶτον ζητήσωμεν, ἵν᾿ οὕτω καθ᾿ ὁδόν ἐρχόμενοι τήν δύναμιν γνῶμεν τῶν ἀποστολικῶν ῥημάτων καλῶς. 'Ρῆμα τοιγαροῦν ὁ λόγος ἐστίν, ὥσπερ οὖν καί ὁ λόγος ῥῆμα καλεῖται· "Εἰπέ" γάρ, φησί, "λόγον καί ἰαθήσεται ὁ παῖς μου". Καί ἐν τῷ Ἰώβ· "Εἰπέ ῥῆμά τι πρός Κύριον καί τελεύτα". Καί ἀλλαχοῦ· "Τά ῥήματα τοῦ στόματος αὐτοῦ". Καί τά μέν ῥήματα καί οἱ λόγοι τῶν ἀνθρώπων στόμασι λαλοῦνται ἀνθρώπων καί ὠσίν ὡσαύτως ἀνθρωπίνοις ἀκούονται, τό δέ ῥῆμα τοῦ Θεοῦ καί ὁ λόγος αὐτοῦ, διά τοῦ στόματος αὐτοῦ ἐξερχόμενος, ἄφραστός ἐστι παντελῶς ἀνθρωπίνῃ γλώσσῃ καί ἀκοῇ σαρκίνῃ πάντῃ ἀχώρητος, οὐ μόνον δέ, ἀλλά καί εἰς αἴσθησιν αὐτῆς μή δυνάμενος ἐλθεῖν, τῆς αἰσθήσεως δηλονότι μή ἰσχυούσης αἰσθανθῆναι τά ὑπέρ αἴσθησιν.

'Ρῆμα οὖν καί λόγον κατά πρώτην ἐπιβολήν θεωρίας οὐδένα ἄλλον γινώσκομεν ἤ τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, αὐτόν τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν τόν ὄντως ὄντα Θεόν· στόμα δέ αὐτοῦ τό λαλοῦν τά ἄρρητα ῥήματα οὐδέν ἕτερον ἤ αὐτό τό Ἅγιον καί ὁμοούσιον Πνεῦμα, καθώς ὁ προφήτης φησί· "Τό γάρ στόμα Κυρίου ἐλάλησε ταῦτα" ἀντί τοῦ τό Πνεῦμα Κυρίου. Στόμα τοίνυν Θεοῦ τό Ἅγιον Πνεῦμά ἐστιν, ῥῆμα δέ καί λόγος ὁ Υἱός αὐτοῦ καί Θεός. ∆ιά τί δέ τό Πνεῦμα στόμα καλεῖται Θεοῦ, ὁ δέ Υἱός ῥῆμα καί λόγος; Ἐπειδή, ὥσπερ διά τοῦ στόματος (155) ἡμῶν ὁ λόγος ὁ ἐν ἡμῖν προέρχεται καί τοῖς ἄλλοις ἀποκαλύπτεται καί ἄλλως οὐκ ἔστιν εἰπεῖν ἤ δηλῶσαι αὐτόν, εἰ μή διά τῆς τοῦ στόματος φθογγῆς, οὕτως οὐδέ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ καί Λόγος, εἰ μή διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς διά στόματος λαληθῇ ἤγουν ἀποκαλυφθῇ, γνωσθῆναι ἤ ἀκουσθῆναι οὐ δύναται. Τό δέ οὐ δύναται ἀντί τοῦ οὐκ ἐνδέχεται, οὐδέ βούλεται, λέγομεν ἐνταῦθα, ὡς καί τό ἀδύνατον ψεύσασθαι Θεόν. Καθάπερ δέ τό ἡμέτερον στόμα εἰ μή ἀνοίξομεν, οὐδέ γάρ ἐσφιγμένου ὑπάρχοντος ὁ λόγος ἡμῶν ἐξελθεῖν δύναται, οὕτως οὐδέ τό στόμα τοῦ Θεοῦ, αὐτό δή τό Ἅγιον Πνεῦμα αὐτοῦ, εἰ μή διά τῆς ἐν ἡμῖν γινομένης ἐλλάμψεως αὐτοῦ ἀνοιγῇ, οὐ τό Πνεῦμα δέ, ἀλλ᾿ ὁ ἐξ αὐτοῦ ἐλλαμπόμενος νοῦς ἡμῶν, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ ὁρᾶται, οὔτε γινώσκεται, οὔτε μή ἀποκαλύπτεται τῇ ὀπτικῇ καί ἀκουστικῇ αἰσθήσει ἡμῶν.

Τά γοῦν ἄρρητα ῥήματα ἅ ὁ θεῖος Παῦλος, ὡς ἔφη, ἀκήκοεν, οὐδέν ἕτερόν τι εἰσι κατά γε τήν ἡμετέραν τῆς ἀσθενοῦς διανοίας κατάληψιν ἤ πάντως αἱ μυστικαί καί ἐπ᾿ ἀληθῶς ἀνέκφραστοι διά τῆς ἐλλάμψεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος θεωρίαι τε καί ὑπερμεγαλοπρεπεῖς ἄγνωστοι γνώσεις, εἴτ᾿ οὖν ἀθέατοι θεωρίαι τῆς ὑπερφώτου καί ὑπεραγνώστου τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ δόξης τε καί θεότητος· αἵτινες, τοῖς ἀξίοις ἐκφαντικώτερόν τε καί τρανότερον ἀποκαλυπτόμεναι, δείκνυνται αἱ τῶν ἀφθέγκτων ῥημάτων ἀνήκοοι ἀκοαί, ἡ τῶν ἀκαταλήπτων πραγμάτων ἐν ἀκαταληψίᾳ κατάληψις. Εἰ δέ ἐκεῖνος μέν εἶπεν· "Ἀκήκοα ῥήματα ἄρρητα", ἡμεῖς δέ ταῦτα τόν Υἱόν εἴπομεν εἶναι καί ἄλλως τοῦ Θεοῦ καί Πατρός διά τοῦ Ἁγίου λαλούμενον Πνεύματος καί ἅμα διά τῆς ἐλλάμψεως αὐτοῦ ἀποκαλυπτόμενον τοῖς ἀξίοις, τήν δέ ἔλλαμψιν εἴτ᾿ οὖν ἀποκάλυψιν διά θεωρίας γίνεσθαι μᾶλλον καί οὐχί δι᾿ ἀκοῆς, μή ξενισθῆς ἐπί τούτῳ, ἀλλά τήν λύσιν τούτου (156) ἀκηκοώς μάθε εἶναι πιστός καί μή ἄπιστος ᾖς. Ἔχει δέ οὕτως.

Ὁ Θεός ἡ τῶν ὅλων αἰτία εἷς ἐστι· τό δέ ἕν τοῦτο φῶς καί ζωή ἐστι, πνεῦμα καί λόγος, στόμα καί ῥῆμα, σοφία καί γνῶσις, χαρά καί ἀγάπη, βασιλεία οὐρανῶν καί παράδεισος, οὐρανός οὐρανῶν, ὥσπερ καί ἥλιος ἡλίων καί Θεός θεῶν καί ἡμέρα καλεῖται ἀνέσπερος· καί πᾶν ὁτιοῦν ἄν εἴποις ἀπό τῶν ὁρωμένων καλόν, καί ὑπέρ τό πᾶν ζητῶν, εὑρήσεις τό ἕν τοῦτο ἐνυποστάτως ὄν καί κυρίως καλούμενον ἀγαθόν. Οὐχ ὡς τά ὁρώμενα δέ τοιοῦτον κἀκεῖνό ἐστιν, ἀλλ᾿ ἀσυγκρίτως καί ἀρρήτως ὑπέρ ἅπαντα τά ὁρώμενα· οὐδέ καθ᾿ ἕν τούτων ὡς ταῦτα καί τό ἕν ἐκεῖνο κεχωρισμένως