In Libros De Fide Admonitio.

Cum Ecclesiam Mediolanensem Auxentius, pulso sancto praesule Dionysio, fretus Constantii Ariani imperatoris adminiculo, per vim occupasset, ac eam omni scelere lacerasset deformassetque, extra dubium est Ambrosium simul ac in hujus demortui locum electus fuit, nihil habuisse antiquius, quam ut ruinas sub tyrannica Arianorum dominatione illatas repararet. Aspiravit tam piis conatibus divinus favor. Etenim licet a saecularibus dignitatibus ad episcopalem esset translatus, illico tamen tantam sui admirationem concitavit, ut eum omnes spectarent quasi veritatis magistrum atque oraculum.

His motus Gratianus Caesar, cum in procinctu esset ut in Orientem proficisceretur, Valenti patruo suo contra Gothos bellum gerenti suppetias laturus, ab illo commentationem qua divinitas Christi astrueretur (Lib. I de Fide, prolog.; lib. III, cap, 1, num. 1) , poposcit; ut illa se adversus Arianam pestem in iisdem provinciis atrociter grassantem tamquam praesentaneo antidoto communiret. Ambrosius, laudata imperatoris fide (Lib. I, prolog., num. 4) , lubentiori animo sese exhortationem ad fidem quam disputationem de fide scripturum fuisse professus, ejus tamen voluntati obtemperare ita voluit, ut paucis atque ex auctoritate Conciliorum (Ibid., num. 5) , potissimum vero Nicaeni concertaret.

Opere in duos libros distributo, statim a limine quid inter Catholicam fidem atque Arianam perfidiam intersit discriminis, proponit (Lib. I, cap. 1, num. 6 et seq.) . Illic etiam naturae in Deo unitatem (Ibid., num. 8 et seq.) , nec non personarum trinitatem asserit, unde Christum Filium Dei esse, ipsique adorationem tamquam vero Deo deberi probat (Cap. 2, num. 13) : quippe qui et attributis divinis sit praeditus (Ibid., num. 14, 15) , et in Scriptura quatuor divinitatis nominibus significetur (Num. 16 et seq.) . Deinde ex Esaia et Jeremia docet (Cap. 3, 4) hoc illud esse quod communis natura clamat. Mox praecipuis Ariani erroris capitibus ob oculos positis, nimirum queis Filius dissimilis Patri, ex tempore coepisse, et creatus esse praedicabatur (Cap. 5) : contra vero bonus, omnipotens, verus Dei Filius, ac divinitate unus cum Patre negabatur, singula hisce duobus libris adoritur atque evertit. Igitur ubi praemonuit (Cap. 6) ex Arianae factionis ducibus, quos inter se dissidere non ignoraret, nullum abs se privatim, sed universim omnes sub haereticorum nomine impugnandos; Filium in omnibus Patri similem esse (Cap. 7) , ipsique coaeternum (Cap. 8 et seq.) demonstrat, ac proinde nec factum (Cap. 14 et seq.) neque creatum. Unde colligit Nicaenorum Patrum definitioni, quam Ariminensium quoque prima et tertia confessio probavit, subscribendum (Cap. 18, 19) . Postremo Deum comprecatur (Cap. 10, num. 122) , ut lectoribus suis et maxime imperatori hanc mentem injiciat, qua sacro fidei deposito (Ibid., num. 136) praeferant nihil.

In II libro postquam Duodecim titulos quibus Dei Filium designat Scriptura, exposuit (Lib. II, prolog.) , initam in Arianos pugnam prosequitur. Docet (Cap. 1 et seq.) quanta sit in neganda ipsius bonitate impietas. Postea eumdem omnipotentem, et licet a Patre quem majorem dicebat, missum, eique subditum, plane tamen liberum fuisse probat (Cap. 4 et seq.) . His addit infirmitatibus illis ac miseriis quas infinita sua benignitate victus subierat (Cap. 7) , ipsos adduci oportuisse ad saniora: sin minus illum eisdem timendum esse quasi 0525 judicem, cujus sententia tantum desperationis haereticis incussura est, quantum fiduciae catholicis (Cap. 11 et seq.) . Sub haec, oratione ad Gratianum conversa (Cap. 15) , hos libros a se breviter atque impolite conscriptos dicit; fore tamen ut hi sufficiant iis omnibus qui veritatem sincere indagarent. Denique certam Augusto promittit victoriam, eique debitum ipsius fidei triumphum a Deo petit (Cap. 16) .

Duos hos libros ad Gratianum in Orientem iter parantem misit Ambrosius. Eos autem usque adeo Caesar probavit, ut redux in patriam per litteras (Epist. ad Ambros.) obsecraverit sanctum Praesulem ut ipsos iterum deferendos ad se curaret, hisque disputationem de Spiritus sancti divinitate adjiceret. Verum haec eadem opella non majorem a catholicis retulerat approbationem, quam offensionem ab haereticis, qui omnibus artibus eam elevare studuerant. Nihil tamen quod reprehenderent, deprehendere in ea potuerant, nisi quod ipsum dictitabant de industria affectasse nimiam brevitatem (Lib. III, cap. 1, num. 2) , ut argumentis suis quacumque solutione validioribus respondendi necessitatem sic eluderet. Hujusmodi criminationibus, quae quantumvis iniquae, movere tamen poterant infirmiores, viam praecludere voluit Ambrosius. Quapropter venia differendae lucubrationis de Spiritu sancto ab imperatore petita (Epist. ad Gratian., et lib. V, cap. 2, num. 34 et al.) , alios tres libros quibus Ariani adigerentur ad silentium, composuit.

In horum primo statim dilutis quibusdam adversariorum querelis (Lib. III, cap. 1) , Ariani erroris fontem docet (Cap. 2) hunc esse, quod Christi divinitati qua creator et altissimus negari nequit, ea tribuerent, quae soli ejus humanitati, qua redemptor et factus jure dicitur, convenirent: hoc uno posito firmamento, omnes eorum molitiones cassas recidere, ipsosque nequicquam obtrudere quod in sacris paginis Pater solus potens ac solus habens immortalitatem asseratur (Ibid., n. 11 et seq.) ; Filius autem factus et creatus (Cap. 4 et seq.) . Postea (Cap. 7 et seq.) eumdem Filium ostendit verum Deum esse sicut et Patrem, quippe quibus unum regnum sit (Cap. 12) , una majestas (Cap. 13) , una gloria. Subjungit cum negare ipsi non possint, quin substantiae vox (Cap. 14) in Scripturis non sit usitata, eumdem Patri consubstantialem (Cap. 15) cum Nicaena synodo praedicandum esse, Ariminensi impietate condemnata (Cap. 16) . Postremo alia nonnulla divinitatis Filii testimonia cum eorum, quae ipsis opponebantur, solutionibus librum finiunt (Ibid. et cap. seq.) .

In subsequenti quamvis id mirum pronuntiet (Lib. IV, cap. 1, 2) Scripturae fidem abrogari ab hominibus, eosdem tamen circa divinitatem Christi haesisse ambiguos mirandum negat; cum in ipsius ascensione suam hac de re dubitationem professi fuerint Angeli ipsi. Dehinc ad haereticorum objectiones facta transitione, quod ab illis objiciebantur haec verba: caput Christi Deus (Cap. 3) ; itemque alia illa: Non potest a se Filius facere quidquam (Cap. 4) , quo sensu intelligenda sint, edisserit. Mox demonstrato omnia ipsi vere esse possibilia (Cap. 5 et seq.) , eum nec propterea quod generare nequeat, imperfectum (Cap. 8) , nec propterea quod sit genitus, temporalem argui planum facit (Cap. 9) . Demum ubi difficultatem ex Filii missione et clarificatione petitam enodavit (Cap. 10, num. 130 et seq.) , alias quasdam cavillationes refellit (Cap. 11, 12) .

Ultimus liber a brevi coeptus exordio, primum quae scribendi horum V librorum causae fuerint, quidve inde speretur a lectoribus, aperit (Lib. V, prolog., num. 8 et seq.) . Continuo repetuntur objectiones, et locus ille: Ut cognoscant te verum Deum, qua ratione Christo non officiat, fuse docetur (Cap. 1 et seq.) . Alius iste: Nos adoramus quod scimus, tractatur paulo contractius (Cap. 4) : sed in eo quod a Domino dictum legitur: Sedere autem ad dextram, etc., multus est Doctor noster (Cap. 5 et seq) . Accedit postmodum ad illas voces: Dilexisti eos sicut me; ubi iterum de Dominica missione paucis disputat (Cap. 7) . His disceptatis, quo intellectu Patrem Dominum Christus appellaverit, explicat (Cap. 8) ; eaque occasione omnes haereses hoc uno Davidis versiculo: Dixit Dominus Domino meo, etc., exstingui probat. Sub haec postquam ostendit (Cap. 9) haereticorum in eludendis baptismi verbis conatus quam sint inutiles, textum illum: Qui credit in me, non credit in me, etc., demonstrat (Cap. 10) ipsis nequaquam favere ad abrogandam Christo divinitatem, quam ibidem variis argumentorum momentis confirmat (Cap. 11) . Ad extremum quidquid in sententia illa: Cum tradiderit regnum Deo, etc., itemque in hac alia: De die illo et hora nemo scit, etc., salebrosum esse poterat, complanato, fidem suam profitetur (Cap. 12, 19) : nec non in Arii superbiam divinorum cognitionem secretorum, quae ne Moysi quidem aut Paulo sunt revelata, sibi arrogantis invehitur, impium illum Lucifero ipso exstitisse magis tumidum diserte pronuntians.

Citantur a multis (Magist. Sent., Gratian. D. Thom.) auctoribus hi libri sub titulo de Trinitate, quo similiter in mss. haud paucis inscriptos legas. Verumtamen certum est communem epigraphen de Fide illis praenotatam ab Ambrosio; non solum enim ita laudantur a Leone Rom. Pont. (Epist. ad Leon. imp.) atque aliis, sed etiam ab Ambrosio ipso hac eadem appellatione saepius memorantur (Epist. ad Gratian., lib. I, de Fide, prolog., n. 4) . Quamquam autem frequenter in iis Manichaeus, Sabellius, Photinus, aliique ex veterum haereticorum ducibus impugnantur (Lib. I, cap. 1, 6; lib. II, cap, 5, 9; lib. IV, cap. 3; lib. V, cap. 8) , attamen ipsos potissimum contra puri Arianismi sectatorum commenta editos esse cum relatae superius objectiones, tum omne opus clare loquitur.

Ex iis porro quae hactenus a nobis observata sunt, priores duos libros constat id temporis elucubratos esse, cum Gratianus adversus Gothos, a quibus premebatur Valens, expeditionem adornabat, nempe sub exitum anni 377, aut 378 initium. Quod vero ad tres posteriores, cum non nisi reverso in Occidentem eodem imperatore compositos esse extra dubium sit, illos in annum 379 rejiciendos quivis intelligat. Verum tametsi diversis temporibus fuerint scripti, facile tamen in unum corpus et unitate argumenti, et auctoris ipsius consilio, quod non solum operis dispositione, sed etiam priorum in posterioribus frequenti citatione declaravit (Lib. III, cap. 12, num. 93, c. 13; n. 103; lib. IV, cap. 1 et al.) coaluere. 0527 Caeterum non evidentius est ab eo totam commentationem in V libros fuisse distributam, quam eorumdem librorum sectionem in capita ipsius non esse. Hoc probant cum manuscripti antiquiores, in quibus continua oratione exhibentur libri singuli, tum codices recentiores atque editiones, ubi capitum summaria tam inepta tamque alienis locis posita exstant, ut non modo nova, quod ubique in hoc opere fecimus, substituere; verum et orationem ipsam, quod raro alibi, hic fere nusquam non aliter distinguere necessum fuerit.

Cum autem polemica opera lectoribus, maxime vero principibus insuavem quamdam satietatem afferre soleant, huic malo obviam ut iret Ambrosius, disputationem suam intra libellorum duorum angustias cogere statuerat: quos ipsos haud mediocriter exhilaravit tractandi dexteritate atque industria. Verum ubi materiam uberius discutiendam intellexit, multo prospexit diligentius, ut quidquid parere posset aliquid fastidii, removeretur. Eo consilio sedulam nectendis inter se probationibus objectionibusque operam dedit, aptas adhibuit atque ingeniosas transitiones, praefationes inseruit, subinde moralia praecepta, immo nonnumquam etiam nonnulla acute dicta miscuit atque inspersit. Ubique autem hac arte disponit objectiones, ut lector non sine voluptate solutiones earum praevideat: quas vero ipsemet profert, ita lectae sunt atque solidae, ut quicumque postea eodem in argumento desudarunt, nullas alias his praeferendas existimarint.

Quantum hujus operis libri priores Gratiano accepti fuerint, jam ante a nobis observatum est. Verum communibus judicii sui testimoniis minime contentus, illustrius ejusdem indicium adjicere voluit (Lib. I, de Spirit. sancto, cap. 1) , cum Ecclesiam quam sequestrari haereticorum improbitas obtinuerat, catholicis jussit restitui. Pontifices max. (Leo. I, Agath., etc.) . Doctores (Hieron., Augustin., Theodoret., Vinc. Lyrin., etc) , aecumenica concilia (Ephesin., Chalcedon., Constant. III, etc.) , hos libros non solum eximiis laudibus exornarunt, sed etiam eorum testimoniis usi contra haereses aetatibus posterioribus emergentes quam strenuissime decertarunt. Quamobrem satis mirari non possumus inventos esse nostra et Patrum memoria, qui universalem totius Ecclesiae ac temporum omnium traditionem divinorum codicum auctoritate stabilitam, a Patribus in universis conciliis firmatam, sanguine tot martyrum, totque confessorum laboribus, ut Ambrosius ipse testatur (Lib. III, c. 15, n. 128) , assertam, probatam eruditissimis tot ac tantorum Doctorum libris, uno verbo ab innumeris viris ingenio, doctrina et pietate clarissimis receptam proculcantes, veterem illam atque exoletam haeresim renovare aggressi fuerint. Hoc autem etiam magis stupeas temerarios illos iis omnibus nihil opponere praeter easdem objectiones, quas tam invicte sanctus Doctor hoc in Opere profligavit. Atqui ut testes hujusce rei non essent alii libri Socinianorum, impia Crellii commentatio De uno Deo Patre vel sola sufficeret, ut hoc ipsum nemini certum non fieret atque exploratum.